ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ, ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ‘’ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΚΙΝΗΤΟ’’...

Του Αλέξανδρου Ζώρη, μέλους του Ε.ΠΟ.Κ.

Μεγάλη όσο και απροσδόκητη έκπληξη απετέλεσε το άρθρο της εφημερίδας ‘’Βήμα’’ της 07/02/24, με τίτλο Δικτατορία 1967 : Το πραξικόπημα ήταν τελικά «made in Greece». Ο αρθρογράφος αναφέρεται στο γεγονός της πρόσφατης έκδοσης του νέου Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ[1], το οποίο αφορά την περίοδο 1967 – 1974. Οι ιστορικοί του Περισσού κατέληξαν πλέον στο συμπέρασμα ότι το κίνημα της 21ης Απριλίου ήταν ενδοελληνική υπόθεση και ότι δεν υπήρξε σχεδιασμός από ΗΠΑ/ΝΑΤΟ για την προετοιμασία, έκρηξη και επικράτηση του κινήματος. Οπωσδήποτε αυτή η παραδοχή προκαλεί αίσθηση, μιας και η αντίθετη άποψη[2] αποτελούσε εμβληματική, θα λέγαμε, θέση τόσο του ΚΚΕ, όσο και της ευρύτερης Αριστεράς[3] όλα αυτά τα χρόνια. Θέση η οποία είχε διαχυθεί σε ακόμη ευρύτερα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Είναι σίγουρα προς τιμήν του ΚΚΕ, το γεγονός της εναρμόνισής του με τα σύγχρονα ιστοριογραφικά δεδομένα, πόσο μάλλον όταν το συγκεκριμένο κόμμα μας έχει συνηθίσει σε εντελώς στρατευμένες και ας μας επιτραπεί η έκφραση, στενόμυαλες ιστορικές προσεγγίσεις! Ας ελπίσουμε πως και άλλοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμά τους...

Εντούτοις, ο προσεκτικός αναγνώστης μπορεί να διαπιστώσει κάτι κραυγαλέα λάθος, το οποίο αναφέρει ο υπογράφων το συγκεκριμένο άρθρο, Λάμπρος Σταυρόπουλος. Αναφέρει λοιπόν ο αρθρογράφος σχετικά με τη νέα θεώρηση του ΚΚΕ, πως ‘’Είναι μια θέση που εξ αντικειμένου ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση καθώς η ανάμειξη των ΗΠΑ στο πραξικόπημα θεωρείται εδώ και δεκαετίες δεδομένη’’.

Στην πραγματικότητα, η θέση πως το κίνημα της 21ης Απριλίου ήταν ‘’αμερικανοκίνητο’’, ιστοριογραφικά έχει καταρριφθεί εδώ και αρκετές δεκαετίες, κατόπιν πλήθους δημοσιεύσεων από Έλληνες και ξένους συγγραφείς που μελέτησαν πλείστα αμερικανικά αρχεία. Σημειωτέον ότι οι συγκεκριμένοι συγγραφείς δεν μπορούν να θεωρηθούν σε καμία περίπτωση ως ‘’φιλοχουντικοί’’. Απλούστατα, λόγω του γεγονότος ότι το καθεστώς της 21ης Απριλίου δεν είναι αρεστό στο καθεστώς της Μεταπολίτευσης, προφανώς και η παραδοχή της μη αμερικανικής εμπλοκής, δεν διατυμπανίστηκε ποτέ, όυτε έγινε προσπάθεια από κάποιον επίσημο φορέα να αποκαταστήσει την αλήθεια και κυρίως να διαδόσει τη νεώτερη αυτή θεώρηση. Έγινε απλώς μια σιωπηρή αποδοχή[4] από τους σοβαρούς ιστοριογραφικούς κυκλούς, χωρίς παρόλα αυτά να εμποδίστεί η διάδοση της προπαγάνδας περί του αντιθέτου. Για του λόγου το αληθές, ας κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στο θέμα και να δούμε την βασικότερη σχετική βιβλιογραφία χρονολογικά.

1975 κυκλοφορεί η τρίτομη «Ιστορία της Δικτατορίας»[5], του δημοσιογράφου και απόστρατου αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, Σόλωνα Γρηγοριάδη[6]. Στο κλείσιμο της εργασίας του, ο συγγραφέας, παρά την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής, παραδέχεται ότι μέχρι εκείνη την στιγμή και παρά τις προσπάθειες του Κονγκρέσου των ΗΠΑ, δεν υπάρχουν αποδείξεις περί εμπλοκής στην προετοιμασία και καθοδήγηση του κινήματος της 21ης Απριλίου και δεν διστάζει να στηλιτεύσει βιβλία εκείνης της εποχής (π.χ. του Κάτρη) που με ατεκμηρίωτο τρόπο παρουσίαζαν το ζήτημα.

1977 εκδίδεται στις ΗΠΑ και το επόμενο έτος στην Ελλάδα, το βιβλίο του Λώρενς Στερν (Laurence Stern) με τίτλο «Λάθος Άλογο – Η Πολιτική του Επεμβατισμού και η Αποτυχία της Αμερικανικής Διπλωματίας». Ο συγγραφέας, διακεκριμένος Αμερικανός δημοσιογράφος (Washington Post) σαφώς "αντιχουντικός", θαυμαστής των Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου και του αρχιεπισκόπου και προέδρου της Κύπρου, Μακαρίου, πραγματοποιεί έρευνα πάνω στο ζήτημα της αμερικανικής πολιτικής τότε στην Ελλάδα και εστιάζει ειδικά στο ζήτημα της εμπλοκής των ΗΠΑ, στην προετοιμασία και επιβολή του κινήματος της 21ης Απριλίου. Το συμπέρασμά του είναι αρνητικό! Οι ΗΠΑ πιάστηκαν σχεδόν στον ύπνο εκείνη την νύχτα. Οι πηγές του, προερχόμενες τόσο από το State Department όσο και από την CIA, λόγω του απορρήτου των πληροφορίων (δεν είχαν αποχαρακτηριστεί τα αντίστοιχα έγγραφα τότε), δεν ήταν δυνατόν να κατονομαστούν, αλλά η οπτική του έμελε να δικαιωθεί 20 έτη μετά.

1997 πραγματοποιείται η κυκλοφορία του βιβλίου του γνωστού δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά, που φέρει τον τίτλο «Ο Βιασμός της Ελληνικής  Δημοκρατίας, ο Αμερικανικός Παράγων 1947 – 1967». Ιδιαίτερα ευπώλητο βιβλίο, το οποίο μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει 21 επανεκδόσεις. Εκεί, για πρώτη φορα αναλύονται οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Ελλάδα από το 1947 έως και το τέλος του 1967, μέσα από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του State Department, της CIA και του Συμβουλίου Ασφαλείας του Λευκού Οικού[7]. Επίσης αξιοποιούνται και συνεντεύξεις που παραχώρησαν στον συγγραφέα, Αμερικανοί αξιωματούχοι της εξεταζόμενης περιόδου και πολιτικά πρόσωπα της Ελλάδος. Το σημαντικότερο γεγονός που αναδύεται από το βιβλίο, είναι η πλήρης κατάρριψη του μύθου περί "αμερικανοκίνητου πραξικοπήματος".

2002 ο πανεπιστημιακός καθηγητής Σωτήρης Ριζάς[8] κυκλοφορεί το βιβλίο του, «Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Δικτατορία των Συνταγματαρχών και το Κυπριακό Ζήτημα 1967 – 1974», που εξετάζει τις σχέσεις της 21ης Απριλίου και της 25ης Νοεμβρίου με τις ΗΠΑ ως προς την πολιτική στο Κυπριακό ζήτημα. Βασισμένος κυρίως σε αμερικανικά και βρετανικά αρχεία που μόλις είχαν αποχαρακτηριστεί, διευκρινίζει πολλά σημεία που δεν ήταν σαφή έως τότε και συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση της ιστορίας της τότε περιόδου και στην περαιτέρω έρευνα. Ως προς την εμπλοκή των ΗΠΑ για την προετοιμασία και επιβολή της 21ης Απριλίου, η άποψή του, βασισμένη στα ντοκουμέντα που ερεύνησε, είναι αρνητική.

Αξίζει να μνημονεύσουμε επίσης μία εργασία που δεν πρόκειται για βιβλίο που κυκλοφορεί στο εμπόριο, άλλα είναι όμως μια πολύ σημαντική έρευνα για τις διεθνείς σχέσεις της 21ης Απριλίου. Πρόκειται για τη διδακτορική διατριβή που κατέθεσε στο πανεπιστήμιο του Leicester το 2003 η Helen Conispoliatis , με τίτλο "Facing the Colonels: British and  American diplomacy towards the Colonels' Junta in Greece, 1967-1970". Η συγγραφέας εξετάζει τις ελληνοαμερικανικές και ελληνοβρετανικές σχέσεις κατά την περίοδο 1967-70, χρησιμοποιώντας δημοσιευμένο, αλλά κυρίως αδημοσίευτο υλικό από τα αμερικανικά και τα βρετανικά αρχεία. Τα συμπεράσματα της συγγραφέως ως προς την ανάμιξη των ΗΠΑ, είναι ανάλογα με όσα εκθέσαμε παραπάνω.

Κλείνοντας, να αναφέρουμε πως στα βιβλία[9] του Μάνου Χατζηδάκη, κατ’εξοχήν ερευνητή της περίοδου του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, γίνεται εκτενής αναφορά στο ζήτημα, αξιοποιώντας και συνδυάζοντας τiς πληροφορίες από τα βιβλία των Στερν και Παπαχελά, της διατριβής της Conispoliatis αλλά και της επίσημης έκδοσης ντοκουμέντων του State Department, με τίτλο Foreign Relations of the United States, η οποία κυκλοφορεί ελέυθερα στο διαδίκτυο.

Να αναφέρουμε πάντως πως υπάρχουν βιβλία ξένων συγγραφέων που καταπιάνονται, μεταξύ άλλων, με το συγκεκριμένο ζήτημα, αξιοποιώντας τα αντίστοιχα ντοκουμέντα, αλλά δυστυχώς δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα, το βιβλίο του πανεπιστημιακού καθηγητή James Edward Miller, με τίτλο The United States and the Making of Modern Greece, History and Power 1950 – 1974, του 2009.

Συμπέρασμα

Για να ακριβολογούμε λοιπόν, αυτό που παρουσιάζει ο αρθρογράφος του Βήματος ως ‘’δεδομένη θέση’’, είναι μεν όντως δεδομένη, όχι όμως στον χώρο της έγκυρης και σοβαρής ιστοριογραφίας, αλλά στον χώρο της προπαγάνδας, της παραφιλολογίας και της συνωμοσιολογίας. Ευελπιστούμε ότι κάποια στιγμή τα κυριότερα ΜΜΕ, τα πολιτικά κόμματα και κυρίως το εκπαιδευτικό σύστημα (οι βασικοί δηλαδή φορείς διάδοσης ιδεών και διαμόρφωσης της ιστορικής και πολιτικής συνειδήσεως), θα αποκαταστήσουν την ιστορική αδικία.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Εγκεκριμένο από την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος.

[2] Ότι δηλαδή το κίνημα έγινε κατ’εντολή των ΗΠΑ ή εστώ της CIA.

[3] Πρωτοστατούντος του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΚ, ήδη από την περίοδο της 21ης Απριλίου.

[4] Ενδεικτικά, το συλλογικό έργο «Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών και η Αποκατάσταση της Δημοκρατίας». Πρόκειται για τα πρακτικά συνεδρίου που διοργανώθηκε το 2014 και ως βιβλίο κυκλοφόρησε το 2016 από το «Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων». Επίσης, Σωτήρης Βαλντέν «Παράταιροι Εταίροι – Ελληνική Δικτατορία, Κομμουνιστικά Καθεστώτα και Βαλκάνια 1967 – 1974», του 2009, σελ. 44, όπου ο συγγραφέας (σ.σ. συμμετείχε σε αντιστασιακή οργάνωση κάτα την περίοδο της 21ης Απριλίου) τονίζει πως «η εικόνα της χούντας ως ενός -έξωθεν επιβεβλημένου- ξένου προς την ελληνική κοινωνία σώματος, με έναν λαό και πολιτικό κόσμο καθολικά αντιστεκόμενους, είναι εξαιρετικά απλουστευτική και σε σημαντικό βαθμό ανακριβής».

[5] Αν και είναι γνωστό και ως αυτοτελές έργο, στην πραγματικότητα αποτέλεσε τους 3 τελευταίους τόμους από την συνολικά επτάτομη (στην αρχική έκδοση) «Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος 1941 – 1974».

[6] Ο συγγραφέας συμμετείχε σε αντιστασιακή οργάνωση επί 21ης Απριλίου. Κατά την Κατοχή, τόσο ο ίδιος, όσο και ο πατέρας και ο αδερφός του, συμμετείχαν στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Ήταν επισήμως χρισμένος από το ΚΚΕ ως ιστορικός του για την Κατοχική περίοδο. Ως ιστοριογράφο για την περίοδο της 21ης Απριλίου, οι Μελέτης Μελετόπουλος και Τάσος Κωστόπουλος, τον θεωρούν από τους αντικειμενικότερους.

[7] Τα περισσότερα εκ των οποίων ερχόντουσαν στο φως για πρώτη φορά.

[8] Έχει διδάξει στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης, στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

[9] Πλήρης ανάλυση ειδικά στο βιβλίο «Η Εξωτερική Πολιτική 21.04.67 έως 24.11.73»