Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη
Οἱ βίαιες δολοφονίες, τά ἐγκλήματα καί οἱ αἱματηρές ἐξεγέρσεις ἦταν ἕνα συχνό φαινόμενο στήν Ἀλεξάνδρεια. Καί δέν ἔκαναν διάκριση ἀνάμεσα σέ χριστιανούς ἤ “ἐθνικούς”: Τό ἔτος 361 ὁ χριστιανός ἐπίσκοπος Γεώργιος Καππαδοκίας -διδάσκαλος καί προστάτης τοῦ τότε Αὐτοκράτορος Ἰουλιανοῦ- κατακρεουργήθηκε καί τό σῶμα του παραδόθηκε στήν πυρά. Ἐπίσης τό ἔτος 457 ὄχλος “μονοφυσιτῶν”, δολοφόνησε τόν Πατριάρχη Ἀλεξανδρείας Προτέριο μέσα στήν κολυμβήθρα τοῦ ναοῦ (!) καί κατόπιν ἔσυρε τό πτῶμα του μέ σκοινί, τό ἔδωσε σέ ζῶα νά τό φάνε καί στό τέλος ἔκαψε ὅτι εἶχε ἀπόμείνει…
Στίς 8 Μαρτίου 415 συνέβη ἕνα τραγικό γεγονός. Δολοφονήθηκε ἄγρια ἡ ἀλεξανδρινή φιλόσοφος Ὑπατία. Ἡ νεοπλατωνική φιλόσοφος, ἀστρονόμος καί μαθηματικός, ἦταν ἰδιαίτερα ἀγαπητή σέ ἐθνικούς καί χριστιανούς. Συμπαθοῦσε καί προστάτευε τούς χριστιανούς μαθητές της, δύο ἐκ τῶν ὁποίων ἔγιναν ἐπίσκοποι. Ἡ δολοφονία της δέν εἶχε θρησκευτικά κίνητρα.
Τά γεγονότα εἶχαν ὡς ἑξῆς:
Ἦταν ἡ περίοδος πού ὁ Κύριλλος εἶχε ἐκλεγεῖ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας, ὁ ὁποῖος σχεδόν ἀμέσως ἦλθε σέ σύγκρουση ἁρμόδιοτήτων μέ τόν ἐπίσης Χριστιανό ἔπαρχο Ἀλεξανδρείας Ὀρέστη, πού συνδεόταν μέ φιλία μέ τήν Ὑπατία.
Τήν ἐποχή ἐκείνη ἡ Ἀλεξάνδρεια μαστιζόταν ἀπό λυσσώδεις διαμάχες μεταξύ τοῦ πολυπληθοῦς ἑβραϊκοῦ στοιχείου τῆς πόλεως καί τῶν Χριστιανῶν. Ὁ Ὀρέστης δέχθηκε ἑβραϊκές καταγγελίες ὅτι ὁ ἔμπιστος τοῦ Κύριλλου, γραμματικός Ἱέραξ, παρακινοῦσε τά πλήθη «εἰς ἀντιϊουδαϊκήν στάσιν». Τότε ὁ ἔπαρχος διέταξε νά μαστιγωθῆ ὁ Ἱέραξ [Παναγιώτου Χρήστου «Ἑλληνική Πατρολογία», Τόμος Δ΄ σελ. 341]. Ἔξαλλος ὁ Κύριλλος κάλεσε τούς ἡγέτες τῶν Ἰουδαίων νά παύσουν τίς προκλήσεις, ἀλλά ἐκεῖνοι πρόχώρησαν σέ μία ἀνείπωτη πράξι: Διέδωσαν ὅτι δῆθεν καίγεται ὁ ναός τοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου. Ἀνύποπτοι οἱ Χριστιανοί ἔσπευσαν νά τόν σώσουν καί ἔπεσαν στήν παγίδα τῶν Ἰουδαίων οἱ ὁποίοι τούς «κατέσφαξαν»! [Θεοφάνους «Χρονικόν» PG 108, 224].
Ἀμέσως ὁ Πατριάρχης κατέσχεσε τίς συναγωγές τῶν Ἰουδαίων καί τούς ἀπέλασε ἀπό τήν Ἀλεξάνδρεια, δημεύοντας τήν περιουσία αὐτῶν πού πρωτοστάτησαν στίς δολοφονίες [Γεωργίου Φλωρόφσκυ «Οἱ Βυζαντινοί Πατέρες τοῦ 5ου αἰώνα» σελ. 457]
Ὁ ἔπαρχος Ὀρέστης φαινόταν νά μεροληπτῆ ὑπέρ τῶν Ἰουδαίων καί κατά τοῦ Κυρίλλου μέ συνέπεια τήν διαδήλωση περίπου 500 μοναχῶν τῆς Αἰγύπτου κατά τοῦ ἐπάρχου. Ἕνας ἀπό αὐτούς πέταξε μία πέτρα ἡ ὁποία κτύπησε τόν ἔπαρχο. Ἐκεῖνος τόν συνέλαβε, τόν βασάνισε καί τόν σκότωσε!
Τά πράγματα εἶχαν φθάσει στά ἄκρα. Ἡ Ὑπατία ἦταν ἡ κύρια ὑποστηρικτής καί σύμβουλος τοῦ ἐπάρχου Ὀρέστου. Καί θεωρήθηκε ἡ ὑπεύθυνη τῆς φιλοϊουδαϊκῆς καί ἀδιάλλακτης στάσεως τοῦ τελευταίου ἔναντι τοῦ Πατριάρχου Κυρίλλου [ Βλπ. Maria Dzielska, «Ὑπατία ἡ Ἀλεξανδρινή» σελ. 164 - 165].
Μέσα στήν ἐξαλλοσύνη, τίς βιαιότητες καί τίς συγκρούσεις πού ἐπικρατοῦσαν ἐκεῖνες τίς ἡμέρες, ἕνας συρφετός φανατικῶν μέ ἐπικεφαλῆς κάποιον Πέτρο, συνέλαβε τήν Ὑπατία, τήν ἔσυρε στήν ἐκκλησία πού ὀνομαζόταν «Καισάρειον», τῆς ἔσκισαν τά φορέματα καί τήν κατακρεούργησαν μέ θραύσματα κεραμικῶν! [Σωκράτους «Ἐκκλησιαστική Ἱστορία» Ζ' 15, Ἰωάννου Νικίου «Χρονικόν» 87 - 103].
Ὅπως εἴδαμε, ἡ φρικτή δολοφονία δέν εἶχε θρησκευτικά, ἀλλά πολιτικά κίνητρα. Ἡ Ὑπατία δέν δολοφονήθηκε γιά τίς θρησκευτικές ἤ φιλοσοφικές πεποιθήσεις της. Ὑπῆρξε θῦμα τῆς πολιτικῆς διαμάχης μεταξύ Ἐπάρχου καί Πατριάρχου, σέ μία ἐποχή γενικωτέρων αἱματηρῶν συγκρούσεων καί σφαγῶν.
Ἡ φρικαλέα πράξη ἀποδοκιμάσθηκε ἀκόμη καί ἀπό τούς πιό ἔνθερμους Χριστιανούς. [Pierre Chuvin «Οἱ τελευταῖοι ἐθνικοί. Ἕνα χρονικό τῆς ἧττας τοῦ παγανισμοῦ» σελ. 112]. Καί πρῶτα ἀπό τόν ἐκκλησιαστικό ἱστορικό Σωκράτη. Διχασμένες εἶναι οἱ ἀπόψεις γιά τόν ρόλο τοῦ Πατριάρχου Κύριλλου. Ὁ Σωκράτης ἀναφέρει ὅτι ὁ φόνος προσήψε «οὐ μικρὸν μῶμον» στόν Κύριλλο. Κανένα ἀπόδεικτικο στοιχεῖο ὅμως δέν ὑπάρχει ὅτι εἶχε κάποιον ρόλο ἤ ὑποκίνηση.
Οἱ ἰσχυρισμοί ὅτι ὁ θάνατός της σήμανε δῆθεν τήν παρακμή τῆς ἀλεξανδρινῆς φιλοσοφίας δέν εὐσταθοῦν. Μέχρι τόν 7ο αἰώνα πού ἐπῆλθε ἡ ἀραβική κατάκτηση οἱ Φιλοσοφικές καί Ἰατρικές Σχολές τῆς Ἀλεξανδρείας εἶχαν πάρει τήν πρωτοκαθεδρία ἀκόμη καί ἀπό τήν Ἀθήνα, ἐνῶ ἔδρασαν διάσημοι φιλόσοφοι -ἐθνικοί καί χριστιανοί- ὅπως ὁ Ἱεροκλῆς, ὁ Ἑρμείας, ὁ Ὀλυμπιόδωρος, ὁ Ἰωάννης Φιλόπονος, ὁ Στέφανος Ἀλεξανδρεύς κ.ἄ.