«ΟΧΙ»! ΠΟΙΟΣ ΤΟ ΕΙΠΕ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΤΕ
τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Προέδρου Δ.Σ τοῦ ΕΠΟΚ
Δευτέρα, 28η Ὀκτωβρίου 1940. Λίγο πρό τῆς 3ης πρωϊνῆς ὥρας… Ὁ Πρέσβυς τῆς Ἰταλίας Emm. Grazzi, ἔχοντας τό τελεσίγραφο στά χέρια του, κατευθύνεται, πρός τήν οἰκία τοῦ Ἰωάννου Μεταξᾶ. Ὁ Μεταξᾶς τόν δέχεται με μία σκούρα μάλλινη ρόμπα. Καί περνά τόν πρέσβυ στό σαλόνι. Ὁ ἴδιος ὁ Γκράτσι γράφει:
«Μόλις καθήσαμε τοῦ εἶπα ὅτι ἡ Κυβέρνησίς μου, μοῦ εἶχε ἀναθέσει νά τοῦ κάμω μίαν ἄκρως ἐπείγουσα ἀνακοίνωση καί χωρίς ἄλλα λόγια τοῦ ἔδωσα τό κείμενο. Ὁ Μεταξᾶς ἄρχισε νά τό διαβάζει. Τά χέρια πού κρατοῦσαν τό χαρτί, ἔτρεμαν ἐλαφρά καί μέσα ἀπό τά γυαλιά ἔβλεπα τά μάτια νά βουρκώνουν, ὅπως συνήθιζε ὅταν ἦταν συγκινημένος. Ὅταν τελείωσε τήν ἀνάγνωση μέ κοίταξε κατά πρόσωπο καί μοῦ εἶπε μέ φωνή λυπημένη ἀλλά σταθερή: “Alors, c’ est la guerre” (σ.σ. Λοιπόν ἔχομεν πόλεμον)».[1]
Τό “ΟΧΙ” εἶναι πλεόν γεγονός. Ἀπό πότε ὅμως εἶχε λάβει αὐτήν την ἀπόφασι ὁ τότε Πρωθυπουργός; Θά τό ἐξετάσουμε στήν συνέχεια…
Ἡ 4η Αὐγούστου 1936, προεργασία γιά τήν 28η Ὀκτωβρίου 1940
“Εὑρισκόμεθα εἰς τάς παραμονάς νέου παγκοσμίου πολέμου”, τόνισε ὁ Μεταξᾶς στόν συνεργάτη του Ἰωάννη Διάκο ἀπό τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1935 καί ἐν συνέχεια τοῦ εἶπε ὅτι «θά ἦτο ἀνάγκη νά ὑπάρξη εἰς τόν τόπον αὐτόν μία Δικτατορία, ἡ ὁποία δέν θά ἐπέτρεπεν, ὅπως εἰς τόν πρῶτον παγκόσμιον πόλεμον, νά ὑπάρξη εἰς τήν χώραν αὐτήν ὁ ἀπαίσιος διχασμός…» (ἐπιστολή Διάκου πρός τόν Σπ. Μαρκεζίνη 11-8-1961).
Καί τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1936 σέ σύσκεψι τοῦ Ἀνωτάτου Ναυτικοῦ Συμβουλίου, πάλι δήλωνε: «Προβλέπω πόλεμον μεταξύ ἀγγλικοῦ καί γερμανικοῦ συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον ἀπό τόν προηγούμενον. Εἰς τόν πόλεμον αὐτόν θά κάνω ὅ,τι μπορῶ διά νά μή ἐμπλακῆ ἡ Ἑλλάς, ἀλλά τοῦτο δυστυχῶς θά εἶναι ἀδύνατον». (Ναυάρχου Ἐπ. Καββαδία «Ὁ Ναυτικός Πόλεμος τοῦ 1940» σελ. 103).
Ἀπό τήν ἑπομένη τῆς ὑπογραφῆς τῆς Συνθήκης τῆς Λωζάνης τό 1923 μέχρι τήν 4η Αὐγούστου τοῦ 1936, οἱ ἐξοπλισμοί παραμελήθηκαν τελείως. Μέσα σέ διάστημα 12 ἐτῶν, εἶχαν διατεθῆ μόλις 3.000.000.000 δρχ. γιά τίς Ἔνοπλες Δυνάμεις. Κατά τό κίνημα τοῦ 1935, ἀπεκαλύφθη πλήρως ἡ στρατιωτική γυμνότης τῆς Ἑλλάδος, ἡ ὁποία δέν μποροῦσε κάν νά κινητοποιήση δυό Μεραρχίες καί δανείστηκε βόμβες ἀεροπλάνων ἀπό τήν Γιουγκοσλαυΐα! Στίς 8/10/1935, οἱ Ἀρχηγοί τῶν Ἐπιτελείων σέ Ὑπόμνημά τους πρός τήν πολιτική ἡγεσία τόνιζαν: «Ἡ Ἑλλάς ἀσφαλῶς δέν εἶναι ὑπολογίσιμος οὔτε ἀπό φίλους οὔτε ἀπό ἐχθρούς»…
Ἡ οἰκονομία ἦταν σέ οἰκτρή κατάστασι. Ἡ καταστροφή καί ἡ κατάρρευσις τῆς Μεγάλης Ἰδέας εἶχαν κλονίσει τό ἐθνικό φρόνημα. Ἡ ἀπουσία ἡγετικῶν προσωπικοτήτων ἦταν αἰσθητή. Καί ὁ κομμουνισμός ἤγειρε ἀπειλητικός τήν κεφαλή!
Τά γεγονότα τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου καί τοῦ Διχασμοῦ τοῦ 1915 κυριαρχοῦσαν στήν σκέψι τοῦ Μεταξᾶ. Ἀκόμη καί ὁ δικός του πρωταγωνιστικός ρόλος γιά ἐκεῖνα τά γεγονότα τοῦ δημιουργεῖ ἐνοχή: «Τώρα αἰσθάνομαι πόσο ἔφταιξα», σημειώνει στό Ἡμερολόγιό του μόλις 24 ἡμέρες πρό τοῦ θανάτου του.[2] Στόν νέο πόλεμο δέν ἔπρεπε νά ξαναγίνουν τά ἴδια. Καί ὅπως ἀπό τό 1934 ἔλεγε ὁ Μεταξᾶς: «Ὁ διχασμός εἶναι ἀθεράπευτος διά κοινοβουλευτικῶν μέσων καί μεθόδων».[3]
Ὅπως πολύ ἐπιτυχημένα ἐξηγεῖ καί ὁ σχολιαστής τοῦ Ἡμερολογίου τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ, Παν. Σιφναῖος: «Ὁ τελικός προσδιοριστικός λόγος τῆς Τετάρτης Αὐγούστου ὑπῆρξε τό πλέγμα τοῦ 1915».[4] Καί συμπληρώνει ὁ Ἀλέξανδρος Κανελλόπουλος: «Ἡ ἐπιβολή τῆς 4ης Αὐγούστου ἦταν προεργασία γιά τήν 28η Ὀκτωβρίου 1940».
Μέσα στήν 4ετία τῆς 4ης Αὐγούστου διετέθησαν 16 δισεκατομμύρια δρχ. καί τήν 28η Ὀκτωβρίου ἡ Ἑλλάς μπόρεσε νά κινητοποιήση 15 Μεραρχίες καί 5 Ταξιαρχίες Πεζικοῦ, καθώς καί 1 Μεραρχία καί 1 Ταξιαρχία Ἱππικοῦ. Δημιουργήθηκε Στρατός πού κατάφερε νά συντρίψη τήν Ἰταλική ἐπίθεσι προελαύνοντας ἐντός τῆς Βορείου Ἠπείρου καί νά ἀντιμετωπίση καί τήν Γερμανική ἐπίθεσι, γράφοντας τό Ἔπος τοῦ 1940 καί πολεμῶντας συνεχῶς ἐπί 7 ὁλόκληρους μῆνες νικηφόρα.
Χωρίς αὐτό τό ἔργο τῆς 4ης Αὐγούστου, τό “ΟΧΙ” θά εἶχε καταλήξει σέ κάποιους περιστασιακούς ἡρωϊσμούς καί ὁλοκαυτώματα. Ἡ Νίκη καί τό Ἔπος τοῦ 1940 - 41 ὅμως δέν θά εἶχε γραφτῆ ποτέ.
Στήν οὐσία, τό “ΟΧΙ” εἰπώθηκε τήν 4η Αὐγούστου 1936 καί ἁπλῶς ἔγινε πράξις τήν 28η Ὀκτωβρίου τοῦ 1940.
1939: Ἡ “Φοβερά Ἀπόφασίς” τοῦ Μεταξᾶ
Το 1938 ὁ Χίτλερ εἶχε καταλάβει τήν Ρηνανία, τήν Αὐστρία. Τόν Μάρτιο τοῦ 1939 κατέλαβε καί τήν ὑπόλοιπη Τσεχοσλοβακία. Καί τώρα βρισκόταν στά πρόθυρα εἰσβολῆς στήν Πολωνία! Ἤδη ὁ Μουσσολίνι εἶχε ἀρχίσει νά ὑστερῆ τοῦ συμμάχου του, ἔχοντας καταλάβει μόνο τήν Αἰθιοπία. Προτοῦ λοιπόν κινηθῆ ὁ Χίτλερ πρός τήν Πολωνία, ἔπρεπε καί ἐκεῖνος νά κάμη τήν ἑπομένη κίνησι. Στίς 12 Μαρτίου 1939 ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς θά σημειώση στό “Ἡμερολόγιο”του: «Τώρα ὅμως θά κινηθῆ ὁ Mussolini; μπορεῖ νά μήν κινηθῆ; καί τί ἔχουμε νά ὑποστοῦμε ἐμεῖς;»!
Στήν σκέψι του ἔχει ἀρχίσει νά διαφαίνεται ἔντονα πλέον ἡ ἰταλική ἀπειλή! Στίς 18 Μαρτίου 1939, ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς σημειώνει: «Φοβερά ἀπόφασίς μου ἐν περιπτώσει ἰταλικῆς ἀπειλῆς»! Καί μόλις δυό ἡμέρες μετά συμπλήρωνει: «Ὑπερήφανος δι’ ἀπόφασίν μου. Ἑτοιμασίαι μας!».
Ἡ «φοβερά» ἀπόφασις τοῦ “ΟΧΙ” ἔχει ληφθῆ! Καί ἔχει ληφθῆ 18 ἡμέρες πρό τῆς ἰταλικῆς εἰσβολῆς στήν Ἀλβανία καί 1 χρόνο καί 8 μῆνες πρό τῆς ἰταλικῆς ἐπιθέσεως στήν Ἑλλάδα! Ὁ Σπ. Μαρκεζίνης σχολιάζει:
«Ἡ ἐγγραφή, ἐνάμισυ περίπου χρόνο πρό τῆς 28ης Ὀκτωβρίου 1940, ἀποκαλύπτει ὅτι ὁ Μεταξᾶς εἶχε ἀποφασίσει νά ἀντισταθεῖ στούς Ἰταλούς καί ἀποτελεῖ τήν καλλίτερη ἀπάντηση σέ ὅσα ἐκ τῶν ὑστέρων, κακοπίστως ἤ καλοπίστως ἐγράφησαν ὅτι τήν αὐγή τῆς 28ης Ὀκτωβρίου ὁ Μεταξᾶς κατελήφθη ἐξ΄’ἀπήνης».[5]
Καί ὁ σχολιαστής τοῦ “Ἡμερολογίου” του Παν. Σιφναῖος γράφει: «Ἡ ἀπόφασις ἀντιστάσεως σέ Ἰταλική ἀπειλή, ἐσήμαινε ἀπό τότε μονομαχία τῆς Ἑλλάδος μόνης ἐναντίον τοῦ μεγαλυτέρου συνασπισμοῦ δυνάμεων, ὅλων τῶν αἰώνων. Ἦταν πράγματι ἀπόφασις φοβερά!...».[6]
Φροντίδα τοῦ Μεταξᾶ πλέον, θά εἶναι νά ἐνημερώση τούς πάντες γιά τήν λῆψι τῆς “φοβερᾶς ἀποφάσεώς” του.
Στίς 7 Ἀπριλίου 1939, οἱ Ἰταλοί κατέλαβαν τήν Ἀλβανία. Ὁ Μεταξᾶς σημείωνε: «Ἀπόβασις τῶν Ἰταλῶν στήν Ἀλβανίαν. Βαρεία ἀνησυχία... Ἐπιτελάρχαι, μέτρα ἀντιστάσεως κατά Ἰταλῶν»!
Οἱ φῆμες γιά ἰταλική ἀπόβασι στήν Κέρκυρα πλήθαιναν. Ὁ Μεταξᾶς ἔσπευσε νά ξεκαθαρίση τήν θέσι του στόν πρέσβυ καί τόν Στρατιωτικό Ἀκόλουθο τῆς Βρεταννίας: «Ἀνακοινῶ Waterlow καί Hopkinson τάς εἰδήσεις Ρώμης Ἀσημακόπουλου καί ὅτι ἔχω ἀπόφασιν νά ἀντισταθῶ μέχρις ἔσχατων, ὅτι ὁ πόλεμος θά ἐπεκταθῆ εἰς πλήν τήν Ἑλλάδα - καί ὅτι προτιμῶ τήν τελείαν καταστροφήν διά τόν τόπον μου, παρά τήν ἀτίμωσιν».
Στό ἴδιο μῆκος κύματος, ἦταν καί ἡ διαταγή πρός τίς διοικήσεις τοῦ Β’ Σώματος Στρατοῦ καί τῆς ΙΧ Μεραρχίας: «...εἰς τήν περίπτωσιν εἰσβολῆς τῶν ἰταλικῶν στρατευμάτων εἰς τό ἔδαφός μας, ἐντολή σας κατηγορηματική εἶναι ἡ μέχρις ἔσχατων, μετά πείσματος διεκδίκησις τοῦ ἐθνικοῦ ἠμῶν ἐδάφους».
Ὁ νέος Πρέσβυς τῆς Βρεταννίας Τσάρλς Πάλαιρετ σπεύδει νά ἐνημερώση τό Φόρρεϊν Ὄφφις: «Ὁ Μεταξᾶς εἶναι ἀποφασισμένος νά ἀντισταθῆ καί νά προτιμήση τήν καταστροφήν παρά τήν ἀτίμωσιν».
Στίς 21 Αὐγούστου 1939, ὁ Μεταξᾶς συναντήθηκε μέ τόν Ἰταλό πρέσβυ Γκράτσι. Καί 10 ἡμέρες πρό τῆς ἐκρήξεως τοῦ Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ἕναν χρόνο πρίν τόν τορπιλισμό τῆς “Ἕλλης” καί 15 ὁλόκληρους μῆνες πρό τῆς Ἰταλικῆς εἰσβολῆς, τοῦ προανήγγειλε τό “ΟΧΙ”:
«...Ἡ Ἑλλάς οὐδεμίαν ἔχει διάθεσιν νά ἐνεργήση κατά τῆς Ἰταλίας καί νά ἔλθη εἰς πόλεμον μετ’ αὐτῆς, ἐκτός ἐάν ἡ Ἰταλία ἤθελεν θίξει ζωτικά συμφέροντα τῆς Ἑλλάδος καί πρό παντός τήν ἀκεραιότητα τοῦ ἐδάφους της. Διά τήν περίπτωσιν αὐτήν σᾶς παρακαλῶ ἐπίσης νά τηλεγραφήσετε εἰς τήν κυβέρνησίν σας, ὅτι ἡ Ἑλλάς θά ἀμυνθῆ τῆς τιμῆς της καί ἀκεραιότητός της μέχρις ἐσχάτων».
“Ἕχω ἀπόφασιν νά ἀρνηθῶ καί νά ἀντισταθῶ!”
Τήν ἰδία ἡμέρα, ἀναγγέλθηκε τό σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότωφ, μέ τό ὁποῖο ἡ Γερμανία συμμαχοῦσε μέ τήν Σοβιετική Ἕνωσι, ἔτσι ὥστε οἱ μέν νά ἐπιτεθοῦν στήν Πολωνία καί οἱ δέ στήν Φινλανδία. Ὁ Μεταξᾶς ἀντελήφθη ὅτι ὁ πόλεμος πλέον ἦταν ἐπί θύραις. Καί ἄρχισε νά λαμβάνη μέτρα. Στίς 24 Αὐγούστου 1939 σημείωνε:
«...Εἰδήσεις ἀνησυχητικαί ἐξ Ἀλβανίας. Ἀποφασίζω μερικήν ἐπιστράτευσιν 8ης καί 9ης ταξιαρχίας Φλωρίνης. Στρατιωτικόν συμβούλιον. Ἀπόφασίς μου περί μερικῆς ἐπιστρατεύσεως. Θέσις ἀντιαεροπορικῆς ἀμύνης Ἀθηνῶν εἰς ἐμπόλεμον κατάστασιν. Ἀνάκλησις στόλου. Μέτρα ἀεροπορίας καί ἄλλα».
Τήν 1 Σεπτεμβρίου 1939, ἡ Γερμανία εἰσβάλλει στήν Πολωνία. Ἡ Ἀγγλία, καί ἡ Γαλλία τῆς κηρύττουν πόλεμο. Ὁ Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπᾶ! Τό ἐνδιαφέρον τοῦ Μεταξᾶ ἐπικεντρώνεται ἀμέσως στήν Ἰταλία: «Πόλεμος! Ἰταλία οὐδετέρα».
Καί στίς 27 Σεπτεμβρίου, παρατηροῦσε: «Φωτιά εἰς ὅλην τήν Εὐρώπην. Γιουγκοσλαβία ἐλιποτάκτησεν πρός τούς Βουλγάρους, Ρουμανία παρεσύρθη. Τουρκία ταλαντεύεται. Τό τέλος; Ἔστω τό τέλος».
Ἡ ἀπόφασίς του ὅμως παρέμενε ἀμετάβλητη. Μόλις μία ἡμέρα μετά σημείωνε: «Ἐν πάσῃ περιπτώσει ἔχω ἀπόφασιν νά ἀρνηθῶ καί νά ἀντισταθῶ!».
Ὁ “ἀστραπιαῖος πόλεμος” τοῦ Χίτλερ σαρώνει τήν Εὐρώπη. Στίς 9 Ἀπριλίου 1940 καταλαμβάνει τήν Δανία καί κατόπιν ἐπιτίθεται στήν Νορβηγία. Κατόπιν εἰσβάλλει στήν Ὁλλανδία καί τό Βέλγιο, οἱ ὁποῖες συνθηκολογοῦν ἐντός ὀλίγων ἡμερῶν. Στίς 10 Μαΐου 1940 ἐπιτίθεται στήν Γαλλία. Μόλις ἕνα μήνα μετά, τό Παρίσι ἐκκενώνεται καί στίς 17 Μαΐου ἡ Γαλλία συνθηκολογεῖ! Στίς 10 Ἰουνίου 1940, ἡ Ἰταλία εἰσήλθε στόν πόλεμο.
Στίς 14 Ἰουνίου 1940 πλέον, καθίσταται ἐμφανής καί ἡ στάσις τῆς Τουρκίας ἡ ὁποία ἀποσύρεται ἀπό τήν ἀγγλογαλλική συμμαχία. Ὁ Χίτλερ εἶχε ἀρνηθῆ στόν Μουσσολίνι τό μοίρασμα τῆς Γαλλίας. Ἔτσι, ἐκτός τῆς Βορείου Ἀφρικῆς, ἡ μόνη λεία πού ἀπέμενε γιά τόν “Ντοῦτσε” ἦταν ἡ Ἑλλάδα. Ἡ ἐπίθεσις πλέον ἦταν θέμα χρόνου.
Στίς 18 Ἰουνίου 1940, οἱ Ἰταλοί σκηνοθετοῦν τό πρῶτο διάβημα - πρόκλησι εἰς βάρος τῆς Ἑλλάδος, κατηγορῶντας γιά δῆθεν παρουσία Ἀγγλικοῦ Στόλου στήν Κέρκυρα. Σέ προκλήσεις ὅμως προβαίνουν καί οἱ Βούλγαροι. Ἔτσι ὁ Μεταξᾶς, στίς 21 Ἰουνίου 1940 σημείωνε: «Ὅλα θά καταρρεύσουν; Τότε θά πάω καί ἐγώ μέ τόν Στρατόν καί θά ἐπιζητήσω νά σκοτωθῶ!».
Ἀπό τίς 12 Ἰουλίου 1940, ἡ τακτική τῶν Ἰταλῶν σκλήρυνε καί ἐγκαινίασαν πλέον βίαιες προκλήσεις: Ἔγιναν δυό ἀνεπιτυχεῖς βομβαρδισμοί τῶν ἑλληνικῶν ἀντιτορπιλικῶν “Ὠρίωνος” καί “Ὑδρας” μέ τήν δικαιολογία ὅτι τά ἐξέλαβαν γιά... βρεταννικά!
Τόν Αὔγουστο τοῦ 1940 ἄρχιζε ἡ Μάχη τῆς Βρεταννίας μέ σκοπό τήν ἐξουθένωσί της μέ ἀλλεπάλληλους ἀεροπορικούς βομβαρδισμούς ὡς προπαρασκευή γερμανικῆς ἀποβάσεως. Ἐνῶ ἡ μάχη τῆς Ἀγγλίας ἦταν σέ ἐξέλιξι, ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς προέβλεπε: «Θά γίνει ἐπίθεσις κατά τῆς Ἀγγλίας ἀποβατική; Ἀμφιβάλλω!».[7]
Πράγματι, οἱ Γερμανοί ἀρκέσθηκαν μόνο σέ βομβαρδισμούς, ἐνῶ ἡ γερμανική ἀπoβατική ἐπιχείρησις “Θαλάσσιος Λέων” ματαιώθηκε. Ὁ Μεταξᾶς τό εἶχε προβλέψει δυό μῆνες πρίν!
Στίς 12 Αὐγούστου ἔρχεται νέα πρόκλησις, πολύ πιό σκληρή: Οἱ ἰταλικές ἐφημερίδες ἔκαναν ὀξυτάτη ἐπίθεσι κατά τῆς Ἑλλάδος γιά δῆθεν “δολοφονία Ἀλβανοῦ πατριώτη” μέ τό ὄνομα Νταούτ Χότζα. Στήν πραγματικότητα, ὁ… “Ἀλβανός πατριώτης”, ἦταν ἕνας ἐπικίνδυνος ληστής, ἐπικηρυγμένος ἀπό εἰκοσαετίας γιά ἐγκλήματα τοῦ κοινοῦ ποινικοῦ δικαίου, ὁ ὁποῖος μάλιστα, εἶχε δολοφονηθῆ ἀπό Ἀλβανούς συνεργούς του γιά οἰκονομικές διαφορές.
Ὁ Μεταξᾶς ἀντιλαμβάνεται πλέον ὅτι ἡ Ἰταλική ἐπίθεσις ἐπίκειται. Τήν ἴδια ἡμέρα σημειώνει: «...Ἀνακοινώσεις Stefani σφοδρόταται ἐναντίον μας διά ζήτημα Χότζα καί Τσαμουριᾶς. Ἀπάντησις Ἀθηναϊκοῦ Πρακτορείου. Ἀπόφασίς μου εἰς ἀντίστασιν μέχρις ἔσχατων. Διστακτικοί εἰς τοῦτο μερικοί Ὑπουργοί καί Παπάγος»
Ἡ ἱεροσυλία τῆς Τήνου
Καί ξημερώνει ἡ 15 Αὐγούστου τοῦ 1940! Τό Ἔθνος ἑορτάζει καί τιμᾶ τήν Θεοτόκο μέ κατάνυξι. Στήν Τῆνο, ἡ μεγάλη ἐκκλησιά σημαιοστολισμένη, δέχεται χιλιάδες κόσμου, πού καταφθάνουν ἀπ’ ὅλα τά μέρη τῆς Ἑλλάδος γιά νά προσκυνήσουν. Τό πλῆθος φθάνει μέχρι τήν προβλήτα, ἐνῶ μπάντες καί ἀγήματα τοῦ Στρατοῦ καί τοῦ Ναυτικοῦ παρελαύνουν. Πρός ἀπόδοσιν τιμῶν, στό λιμάνι βρίσκεται καί τό εὔδρομο “ΈΛΛΗ”, σημαιοστολισμένο καί μέ τό πλήρωμα ἐν παρατάξει στό κατάστρωμα.
Ξαφνικά ἀκούγονται τρεῖς ἐκκωφαντικές ἐκρήξεις. Ὁ κόσμος τρέχει πανικόβλητος ἐδῶ καί ἐκεῖ ἐνῶ μία γυναίκα, μένει στόν τόπο ἀπό συγκοπή. Ἡ “ΕΛΛΗ” τορπιλίζεται: «παρ’ ὑποβρυχίου, ἀγνώστου ἐθνικότητος, εὑρισκομένου ἐν καταδύσει» κατά τό ἐπίσημο ἀνακοινωθέν.
Ἀπό τά κομμάτια τῶν τορπίλλων πού βρέθηκαν, ἀπεκαλύφθη ὅτι τό ὑποβρύχιο ἦταν ἰταλικό. Ἀπό τίς τρεῖς τορπίλλες πού ἔριξε, oἱ δυό ἐξερράγησαν ἐπί τοῦ λιμενοβραχίονος ἐνῶ ἡ τρίτη ἔπληξε τήν “Ἕλλη” ἀκριβῶς στήν μέση. Ἐντός ὀλίγων λεπτῶν βυθίσθηκε μέ ἀποτέλεσμα 29 τραυματίας. Οἱ προσκηνυτές ἐπέστρεψαν μέ συνοδεία πολεμικῶν σκαφῶν καί ἀεροπλάνων. Σάν νά μήν ἔφθανε αὐτό, τό ἀπόγευμα τῆς ἴδιας ἡμέρας, ἔγινε ἀποτυχημένη ἀπόπειρα ἐπιθέσεως κατά τοῦ ἐπιβατικοῦ ἀτμοπλοίου “ΦΡΙΝΤΩΝ” στίς ἀκτές τῆς Κρήτης, ἀπό δυό Ἰταλικά ἀεροπλάνα. Ἀνήμερα τῆς ἐπιθέσεως, ὁ Μεταξᾶς σημείωνε: «Τορπιλλισμός Ἕλλης. Μοῦ ἦρθαν δάκρυα!»
Ὁ Ἰ. Μεταξᾶς δέν ἀνεκοίνωσε ἐπίσημα στήν κοινή γνώμη τήν προέλευσι τῆς ἄνανδρης ἐπιθέσεως. Τό ἄφησε ὅμως ξεκάθαρα νά ὑπονοηθῆ. Γιά νά διατηρήση μάλιστα τήν φλόγα καί τό μῖσος στήν ψυχή τῶν Ἑλλήνων, ξεκίνησε ἔρανο γιά τήν ἐπισκευή νέας “Ἕλλης”, γεγονός πού διατηροῦσε τό θέμα στήν ἐπικαιρότητα.
Ὁ Ἀρχηγός τοῦ Γενικοῦ Ἐπιτελείου Ἀλέξανδρος Παπάγος ἀνησυχεῖ καί πιέζει τήν Κυβέρνησι νά κηρύξη Ἐπιστράτευσι. Ὁ Μεταξᾶς ὅμως στό σημεῖο αὐτό θά πάρη ἕνα σοφό “ρίσκο” καί θά ἀρνηθῆ διότι: α) Θά ἔδιδε στούς Ἰταλούς τήν πλέον ἰσχυρή πρόφασι γιά ἄμεση ἐπίθεσι. β) Θά ἔδιδε στόν ἐχθρό τήν εὐκαιρία νά μᾶς ἀφήση ἐν ἐπιστρατεύσει, χωρίς νά ἐπιτίθεται μέ ἀποτέλεσμα τήν οἰκονομική κατάρρευσι καί κατόπιν θά ἐκδήλωνε τήν ἐπίθεσί του.
Ἀντί τούτου, ἄρχισε μυστικές κλήσεις ἡλικιῶν μέ ἀτομικά φύλλα πορείας. Αὐτές οἱ δυνάμεις θά ἀποτελοῦσαν τήν προκάλυψι προκειμένου νά ἀναχαιτίσουν τόν ἐχθρό μέχρις ὅτου ὁλοκληρωθῆ ἡ ἐπιστράτευσις τοῦ Στρατοῦ μας. Ἡ Χώρα κηρύσσεται σέ κατάστασι πολιορκίας καί ὁ Στρατός μας καταλαμβάνει καί πάλι τό κενό τῶν 20 χιλιομέτρων, τά ὁποῖα μετά τήν συμφωνία τοῦ Σεπτεμβρίου 1939, εἶχαν ἀφήσει ἀμφότερα τά στρατεύματα στήν ἑλληνοαλβανική μεθόριο.
“Ἐμεῖς εἴμεθα ἕτοιμοι καί ἀποφασισμένοι”
Τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1940 ἡ Ἰταλία ξανάρχισε τίς προκλήσεις.
Στίς 3 Σεπτεμβρίου ὁ Μεταξᾶς γράφει: «...Βράδυ ἐκπομπή Ρώμης ἐπιθετική κατά τῆς Ἑλλάδος. Εἶναι προοίμοιον; Ἀπεφάσισαν νά μᾶς κτυπήσουν; Καί οἱ δυό αὐτήν τήν φορά; (σ.σ. Ἰταλοί καί Γερμανοί). Ὅτι καί νά‘ναι θά πέσωμεν σάν Ἥρωες!».
Στίς 27 Σεπτεμβρίου ὁ Μεταξᾶς ἀνησυχεῖ: «Βράδυ συγκεντρώσεις μεγάλαι Ἰταλικοῦ στρατοῦ. Ἐπιστρατεύσω;»
Τήν ἑπομένη τά ἰταλικά στρατεύματα στήν Ἀλβανία, παίρνουν καθαρά ἐπιθετική διάταξι: «Ἀπειλητική συγκέντρωσις Ἰταλικοῦ στρατοῦ, σύνορα Ἠπείρου. Ἀποφασίζω ἐπιστράτευσιν 8ης Μεραρχίας».
Ὁ θρυλικός Ὀκτώβριος τοῦ 1940 ἐρχόταν: «Εἰς Ἀλβανικά σύνορα ἐξακολουθεῖ συγκέντρωσις Ἰταλικοῦ στρατοῦ ἠμεῖς ἐπιστρατεύομεν καί τήν 9ην Μεραρχίαν».
Παράλληλα, ὁ πρέσβυς Πάλαιρετ, τηλεγραφεῖ στήν Κυβέρνησί του: «Ὁ Στρατηγός Μεταξᾶς, δέν εἶναι μόνον ἐπιτελικός ἀξιωματικός διεθνοῦς φήμης. Ἔχει θεμελιώσει τήν πολιτικήν του, ἐπί τῆς πίστεως εἰς τήν νίκην μας».
Ὅσο πλησιάζει ἡ ἐπίθεσις, τόσο πιό ἀποφασιστικός γίνεται ὁ Μεταξᾶς. Στίς 2 Ὀκτωβρίου, θά σημειώση: «Εἶμαι ἀποφασισμένος γιά κάθε θυσίαν ὑπέρ τῆς τιμῆς τῆς Ἑλλάδος»!
Στό μεταξύ, ἡ μυστική προεπιστράτευσις μονάδων τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ συνεχίζεται πυρετωδῶς. Στίς 5 Ὀκτωβρίου ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς γράφει: «Ὅπως καί νά ἔχη τό πρᾶγμα, ἐμεῖς εἴμεθα ἕτοιμοι καί ἀποφασισμένοι».
Ἐν τῷ μεταξύ, στίς 7 Ὀκτωβρίου 1940, ὁ Χίτλερ, χωρίς νά ἐνημερώση τόν Μουσσολίνι, εἰσβάλλει στήν Ρουμανία. Αὐτή ἦταν ἡ σταγόνα πού ξεχείλισε τό ποτήρι τῆς ὑπομονῆς τοῦ “Ντοῦτσε”. Στό Ἡμερολόγιό του ὁ Τσιάνο διηγεῖται τί τοῦ εἶπε ὁ Ντοῦτσε τήν 12η Ὀκτωβρίου: «Ὁ Χίτλερ μέ θέτει πάντοτε πρό τετελεσμένου γεγονότος. Αὐτήν τήν φορά θά τόν πληρώσω μέ τό ἴδιον νόμισμα. Ἀπό τίς ἐφημερίδες θά μάθη ὅτι κατέλαβα τήν Ἑλλάδα».[8]
Ἡ ἀπόφασις τῆς ἐπιθέσεως ἔχει ληφθῆ ὁριστικά καί ἀμετάκλητα! Ὁ Στρατάρχης Μπαντόλιο, θά παραδεχθῆ: «Εἶχον λάβει ἐντολήν ἀπό τόν Ντοῦτσε, ὅπως μή ἀνακοινώσωμεν τίποτε εἰς τούς Γερμανούς». Ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς περιμένει πλέον τήν εἰσβολή ἀπό ἡμέρα σέ ἡμέρα.
Στίς 13 Ὀκτωβρίου σημειώνει: «Ἡσυχία....»
Στίς 16 Ὀκτωβρίου: «Ἐξακολουθεῖ ἡ περίεργος ἡσυχία....»
Τήν ἑπομένη: «Ἡ παράδοξος ἡσυχία...».
Τέσσαρες ἡμέρες πρό τῆς ἐπιθέσεως γράφει: «Ἐλάβαμε ὅλα τά μέτρα μας».
Στίς 15 Ὀκτωβρίου 1940 στήν Ρώμη γίνεται Πολεμικό Συμβούλιο πού καθορίζει καί τίς τελευταῖες λεπτομέρειες καί τήν ἡμερομηνία τῆς ἐπιθέσεως κατά τῆς Ἑλλάδος. Στήν ἀρχή ἀκόμη τοῦ Συμβουλίου, ὁ Μουσσολίνι ὁμολογεῖ: «Εἶναι μία ἐπιχείρησις πού ὡρίμασε μέσα μου ἐπί μακρόν, μῆνες καί μῆνες, πρίν ἀπό τήν εἴσοδόν μας στόν πόλεμο καί πρίν ἀκόμα ἀπό τήν ἔναρξι τοῦ πολέμου»!
Οἱ στρατιωτικές καί διπλωματικές ὑπηρεσίας, προειδοποιοῦν συνεχῶς γιά ἐκδήλωσι Ἰταλικῆς ἐπιθέσεως ἀπό ἡμέρας σέ ἡμέρα. Ὁ πρέσβυς τῆς Ἑλλάδος στήν Ρώμη τηλεγραφεῖ: «Κατά πληροφορίας στρατιωτικῆς πηγῆς προστίθεται ἤδη καί χρονικός προσδιορισμός μεταξύ 25 καί 28 τρέχοντος διά τήν ἐκδήλωσιν τῆς, ἐναντίον τῆς Ἑλλάδος, ἐνεργείας».
Ὁ πρεσβευτής μας στήν Βέρνη, Ψαρούδας ἐνημερώνει ὅτι: «Κατά πληροφορίας ἐκ Βερολινου ἡ ἐπίθεσις κατά τῆς Ἑλλάδος εἶναι ζήτημα ἡμερῶν».[9]
Στίς 25 Ὀκτωβρίου 1940 πλέον, ὁ Μεταξᾶς σημειώνει: «Σήμερα δέν ἔγινε Ἰταλική ἐπίθεσις - Ἑσπερινή εἴδησις ὅτι πρό τῆς ἀριστερᾶς πτέρυγος προωθήθη ἐν Σύνταγμᾳ. Φανερή ἐπιθετική παράταξις...». Τήν ἴδια ἡμέρα ἡ Ἰταλική πρεσβεία, ἀνεκοίνωνε μέ ὑποκρισία ὅτι τήν μεθεπομένη θά ἔδιδε παράστασι τοῦ ἔργου “Madame Butterfly” μέ τήν παρουσία τοῦ υἱοῦ τοῦ Puccini καί θά ἀκολουθοῦσε δεξίωσις στήν Πρεσβεία!
Στίς 25 Ὀκτωβρίου 1940 ἔγινε καί Ὑπουργικό Συμβούλιο. Ὁ Ἀμβρόσιος Τζίφος περιγράφει τί τούς εἶπε ὁ Πρωθυπουργός:
«...Ὁ Μεταξᾶς μᾶς ἀνεκοίνωσε ὅτι ὑπῆρχαν πολλά σημεῖα ἀπό τά Ἀλβανικά σύνορα πού ἔπειθαν ὅτι καί πάλιν ἡ ἐπίθεσις ἐπίκειται. Καί ἀπό πολλές πρεσβεῖες μας, εἶχε λάβει ἀνησυχητικές πληροφορίες. Μᾶς εἶπε ὅτι μπρός στόν πλησιάζοντα κίνδυνο, ἡ πολιτική του ἔμενε ἐντελῶς ἀμετάβλητος... Ὡς πρός τήν στρατιωτικήν κατάστασίν μας εἶπε ὅτι πολύ λιγότερο ἀνησυχητική ἦταν, παρά τόν Αὔγουστον, διότι τό ἐν τῷ μεταξύ διάστημα εἶχε χρησιμοποιηθῆ ἐντατικότατα διά τήν μυστικήν ἐπιστράτευσιν καί διά τήν βελτίωσιν τῶν θέσεων τοῦ πυροβολικοῦ μας στήν κύρια γραμμή μας ἀμύνης».[10]
Στίς 26 Ὀκτωβρίου 1940, ὁ Μεταξᾶς σημειώνει: «Οὔτε σήμερα ἐπίθεσις».
27 Ὀκτωβρίου: Παραμονή τῆς ἐπιθέσεως. Τό πρακτορεῖο Stefani προχωρεῖ στήν τελευταία ἰταλική πρόκλησι: «Ἔνοπλος Ἑλληνική συμμορία ἐπετέθη σήμερον τήν πρωΐαν διά πυροβολισμῶν καί χειροβομβίδων ἐναντίον ἀλβανικῶν φυλακίων πλησίον τῆς Κορυτσᾶς, νοτίως τῆς διαβάσεως Καπέστιτσα...».
Φυσικά ἀκολούθησε διάψευσις τοῦ Ἀθηναϊκοῦ Πρακτορείου. Μέ ψυχραιμία ὁ Μεταξᾶς συμπεραίνει: «Συνδυάζων πληροφορίας καί φήμας καί ἡμερομηνίας (25 - 28) ἀπέκτησα πεποίθησιν ὅτι πρόκειται περί σκηνοθεσίας δι’ ἐπικειμένη ἴσως αὔριον ἐπίθεσιν... Συννεννόησις κ.λπ. μέ Παπάγον καί σύνορα. Τέλος ἕως 4 π.μ. δημοσίευσις ἀνακοινωθέντων Ἀθηναϊκοῦ Πρακτορείου, διαψεύσεων. Ἐννοεῖται ὅτι ἐλαγοκοιμήθηκα (5 - 7) δυό ὧρες διακοπτόμενος ἀπό τό τηλέφωνο...».
Ἡ ἑπόμενη ἡμέρα θά καταγραφόταν σάν ἕνας ἀπό τούς ἐνδοξότερους σταθμούς τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας: Ἡ 28η Ὀκτωβρίου τοῦ 1940!...
[1] «Il principio della fine» σελ. 285.
[2] Ἐγγρ. Ἡμερολογίου 5 - 1 - 1941.
[3] «Καθημερινή» 21 - 10 - 34.
[4] Ἰ. Μεταξᾶ: «Τό προσωπικό του Ἡμερολόγιο» τόμος ἕβδομος, σελ. 245.
[5] «Σύγχρ. Πολ. Ἱστ. τῆς Ἑλλάδος» τόμος Α’ σελ. 133.
[6] «Ἡμερολόγιο Ἰ. Μεταξᾶ» 4ος τόμος σελ. 336.
[7] Ἐγγρ. Ἡμερολογίου 5/8/1940.
[8] «Ἡμερολόγιο Τσιάνο» σελ. 176.
[9] «Λευκή Βίβλος» ἀρ. ἐγγρ. 169.
[10] «Ἀναμνήσεις» δημοσιευμένες στό Ἡμερολόγιο Ἰ. Μεταξᾶ 4ος τόμος.