Η "ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ" ΕΛΛΑΣ: ΕΘΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ (ΑΠΟ ΤΟΝ 4ο ΕΩΣ ΤΟΝ 13ο ΑΙΩΝΑ)

τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη
 
Τόν 4ο αἰώνα, τό νότιο τμῆμα τῆς Χερσονήσου ἦταν ξεκάθαρα ἑλληνικό. Στό βόρειο τμῆμα ὑπῆρχε ἐπίσης ἔντονη ἑλλη­νική παρουσία, μαζί μέ ἑλληνογενή φύλα Θρακῶν, Δακῶν καί Μυσῶν, καθώς καί δυτικά παρουσία Ἰλλυριῶν. Γράφει πιό ἀναλυ­τι­κά ὁ κα­θη­γητής Σπῦρος Βρυώ­νης: «Ὁ πυρήνας τοῦ ἑλληνό­φωνου στοι­χείου ἀποτελοῦνταν ἀπό τούς κατοίκους τῶν ἐπαρχιῶν Νήσων, Ἀχαΐας, Θεσ­σα­λίας, Πα­λαι­ᾶς Ἠπείρου, Μακεδονίας Πρώτης, ἀπό μέρους τῶν κα­τοίκων τῆς Νέ­ας Ἠπείρου, τῆς Δευτέρας Μακε­δο­νί­ας, τῆς Ρο­δό­πης, τῆς Εὐ­ρώ­πης, τῆς Θράκης, τοῦ Αἰμιμόντου καί τῆς Μι­κρᾶς Σκυ­θί­ας… Ἀκό­μη καί σέ λατινόφωνες περιφέρειες ὅπως ἡ Ἄ­νω Μυσ­ί­α, ἡ πα­ρουσία τῶν ἑλληνοφώνων τεκμαίρεται ἀπό ἐπι­γρα­φές καί χα­­ράγματα. Ἡ Χερσόνησος δηλαδή νοτίως τῆς ὀρο­σει­ρᾶς Αἷμου ἦταν μία ἐκτε­ταμένη περιοχή, ὅπου ἐπικρατοῦσε τό ἑλλη­­νό­φω­νο στοιχεῖο καί ἡ ἑλληνική γλῶσσα στή διοίκηση, στό ἐμ­πό­­ριο, στή θρησκεία, στήν παιδεία καί στά γράμματα». («Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’ σελ. 426).
 
 
 
Οἱ ἐπιδρομές Ἀβαροσλαύων κατά τόν 6ο αἰώνα διευκόλυναν τήν σλαυϊκή διείσδυσι στό βόρειο σύνορο πού ἦταν ὁ ποταμός Δού­­­­­ναβης.
Στήν Ἄνω - Κάτω Μοισία, Δαλματία καί Ἴστρια δημιου­ρ­γού­­­­­­νται σταδιακά τά κράτη τῆς Σερβίας (825), Κρο­α­τίας καί Βου­λ­­γαρίας (Ἀσπαρούχ 681). Μεταξύ 7ου καί 13ου αἰῶνος, στίς περιο­χές αὐτές πλει­ο­­­ψήφισαν οἱ βουλγαρο­σλα­υ­ι­­κοί πληθυσμοί ἐνῶ οἱ Ἕλληνες περιορίσθηκαν σέ νησίδες στήν ὕπαιθ­ρο μέ πα­­­ρουσία καί σέ ἀστικά κέν­τρα (Σερδική, Σωζόπο­λις, Δεβελτό) καί τίς δαλ­μα­τι­κές ἀκ­τές. Ἡ ἀπώλεια τῶν περιοχῶν βό­ρεια τῆς Μα­­­­­­­κε­δονίας καί Θρά­κης ἐνίσχυσε πληθυσμιακά τήν ἑλλη­­­­νικό­τη­τα τῆς ἐπικρα­τεί­ας. Μέ τήν ἀνάκτησι τῆς ἀνατολικῆς Βουλγαρίας (971), τήν κα­τά­­λυ­­σι τοῦ βουλγαρικοῦ κράτους (1018), τήν ὑ­πο­τα­γή τῆς Σε­ρβί­ας καί τήν ὑποτέλεια τῆς Κροατίας (1019) ἡ κυριαρχία στήν Χερ­σό­νη­σο τοῦ Αἵμου ἐπανῆλθε πρόσκαιρα. Στά νέα Θέμα­τα Δα­λ­ματίας, Βου­λ­γα­ρίας, Σερβίας καί Παριστρίου ὅμως, κυρια­ρχού­­σαν πιά σερ­­βο­­­­βουλγαρικοί πληθυσμοί μέ συνεχεῖς ἐξεγέρ­σεις (1040 - 1042 Σέ­­ρβοι καί Βούλγαροι & 1072 - 1073 Βούλγαροι).
 
Ἡ Θράκη, Μακεδονία & Ἤπειρος βρέθηκαν ὑπό συνε­χό­με­νη ἀπει­λή. Γιά τήν ὑπεράσπισί τους, ἱδρύονται τά Θέματα Θράκης (679), Μακεδονίας (789), Δυρ­ρα­χίου (842) καί Νικοπόλεως (899). Ἡ ἀπειλή προέρχεται κυρίως ἀπό τούς Βουλγάρους τοῦ Τελερίγου (760 - 775), τοῦ Κρούμμου (812 - 814), τοῦ Συμεών (894, 914 - 923) καί τοῦ Σαμουήλ (989). Τό ἴδιο συνέβη καί μέ κάποιες ἀραβι­κές ἐ­πι­­­δρο­μές (717, 904). Κύριος στόχος συχνά εἶναι ἡ Θεσσαλονίκη, τό Δυρράχιο καί ἡ ἴδια ἡ Κωνσταντινούπολις. Ὅλες οἱ ἐπιδρομές εἶ­χαν τόν χαρα­κτή­ρα λεηλασίας καί καμμία δέν διήρκεσε. Τό 688 ὅλες οἱ σλαυϊ­κές ἑστίες (σκλαβηνίες) Μακεδονίας καί Θράκης ἐ­ξου­­δετερώ­θη­καν. Ἡ δέ με­τοικεσία συ­­ρια­κοῦ καί ἀρμενικοῦ πλη­θυ­σ­μοῦ στήν Θρά­κη (752) δέν ὑπῆρξε ἱκανή νά ἐπιφέρη ἐθνοτική ἀλ­λοί­­ω­­σι στόν πλη­θυ­­σμό της πού «κα­­τοι­κοῦ­­σαν ἀνέκαθεν ἑλληνο­γε­νεῖς, ἑλλη­νό­­φω­νοι καί ἑλληνο­παί­­δευ­τοι κά­­­τοι­κοι» [National Geographic «Οἱ Πατρίδες τοῦ Ἑλληνισμοῦ, Κωνσταντι­νού­πο­λη», Τόμος 1, σελ. 12.].
 
 
Ἡ Θεσσαλία, ἡ Στερεά καί ἡ Πελοπόννησος ὑφίστανται ἐπί­σης ἀπειλές. Ἱδρύονται τά Θέματα Ἑλλάδος (680) καί Πελο­πον­νή­σου (812).
Οἱ “σκλαβηνίες” ἀποτελοῦν αὐτόνομες νη­­­σί­δες Σλαύων πού δέν ἀναμιγνύονται μέ τόν ἑλληνικό πληθυ­σμό. Στόν ἑλλαδικό χῶρο ἦσαν οἱ ἑξῆς: Μία παρά τόν Στρυμόνα (Στρυμονίται), μία ἐπί τοῦ ποταμοῦ Ρυγχίνου (Ρυγχίνοι), δύο μεταξύ Θεσσαλονίκης καί Βεροίας (Σαγουδᾶται καί Δραγουδίται), μία παρά τόν ποταμό Νέστο (Σμολεάνοι), μία στήν Θεσσαλία (Βελεγεζίται) καί δύο στήν Πελοπόννησο (Μελίγγοι καί Ἐζερίται).] Συ­χνά ὅμως γί­­νονται ἀπειλητικές καί διεξάγονται ἐπι­­χειρήσεις προστα­σίας τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ (658, 783, 805 - 806, 922) καθώς καί πρό­γραμ­μα ἐ­­­νι­­­σχύσεως τῆς δυ­τικῆς Πελο­πον­νήσου ἀπό Ἕλληνες τῆς Κάτω Ι­τα­λίας καί Μι­κρᾶς Ἀσίας (810 - 811). Τελικά οἱ Σλαῦοι τοῦ Ἑλλα­δι­κοῦ χώρου εἴτε ἐξαλείφονται εἴτε ἀφομοιώνονται ἀπό τόν κυρί­α­ρχο ἑλληνικό πληθυσμό.
 
Ὁ Ἑλλαδικός χῶρος ὑφί­στα­ται τίς λησ­τρι­­κές ἐπιδρομές Σαρακηνῶν στίς ἀκτές τῆς Πελο­πον­νή­σου (880 - 881), τήν Δημητριάδα καί τήν Ἀττική (901 - 902) καί τίς εἰ­σβολές τῶν Βου­λγά­ρων τοῦ Συμεών (918) καί τοῦ Σαμουήλ (986, 997) σέ Θεσσαλία, Στερεά καί Πελοπόννησο. Ὅμως ὅλες εἶναι πε­ριστα­σι­α­­κές καί τελικά ἀποκρούονται καί συντρίβονται (π.χ. μάχη Σπε­ρ­χει­οῦ).
 
Στό Αἰγαῖο καί τό Ἰόνιο ἡ Αὐτοκρατορία διεξάγει ναυτι­κούς ἀγῶνες κα­τά τῶν Σαρακηνῶν πειρατῶν (859, 862, 872, 879). Ἱδρύονται τά Θέματα Κιβυραιωτῶν (732), Κρήτης (767), Αἰγαίου Πε­λά­γους (843), Σάμου καί Κεφαλληνίας (899). Ἀνα­­κτᾶται ἡ Κύ­προς καί ἀπελευθερώνεται ἡ Κρήτη μετά ἀπό περί­που 133 χρόνια ἀρα­βικῆς κατοχῆς (828 - 961). Ὅπως γράφει ἡ Αἰ­κ. Χρι­­στο­φι­λο­πού­λου, ἀπό τόν 7ο ἕως τόν 13ο αἰώνα, τό «νό­τ­ιον τμῆμα» τῆς Χε­ρσο­νή­σου τοῦ Αἴ­­­μου διατήρησε «ἀ­μι­γῆ ἑλληνι­κόν χαρακτή­ρα». [«Βυζαντινή Ἱστορία», Α’ σελ. 103.]
 
Παράλληλα ἀπό τόν 9ο αἰώνα ὁ Ἑλλαδικός χῶρος ἀναβα­θμί­ζε­ται: Ἡ Ἀθήνα, ἡ Πάτρα καί ἡ Θήβα προάγονται σέ Μητρο­πό­λεις. Τό ἴδιο καί ἡ Λέσβος. Ἡ Αἴγινα, ἡ Λῆμνος ἡ Λευ­κά­δα καί ἡ Κέ­ρκυρα γίνονται ἀρχιεπισκοπές καί πλῆθος ἑλληνικῶν μονῶν ἱδρύ­ονται. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης ἀναπλάθεται. Ὅσο ἡ Αὐ­­­το­κρα­­­το­ρία περιορί­ζε­ται στίς νότιες εὐρωπαϊκές ἐπαρχίες πού κυρια­­ρχεῖ τό ἑλληνικό στοιχεῖο, τόσο ἡ κυρίως Ἑλλάς ἀναπτύσσεται καί πά­λι. Τό Ναύπλιο, ἡ Κόρινθος, ἡ Θήβα, ἡ Πάτρα, ἡ Χαλκίδα ἀκ­­μά­ζουν ἐμπο­ρι­κά.
 
 
Ὅπως ἐπε­ξη­γεῖ ὁ Charles Die­h­l: «Στή Μικρά Ἀσία, στήν Κων­στα­ντι­νού­­πολη, στή Θράκη καί στήν περιο­χή τοῦ Αἰ­γαί­ου ὑπῆρχε ἕνας ἰσχυ­ρός καί ὁμοιογενής πυρήνας ἑλληνικῆς κα­τ­α­γω­γῆς καί πο­λι­τισμοῦ». [«Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας», Τόμος Β’ σελ. 174).
Ἔτσι, ὅπως ἀποσαφηνίζει ὁ Sy­l­vain Gou­­guen­he­im «Ἡ βυζαντι­νή αὐτοκρατορία ἦταν σαφῶς -παρά τήν πο­λυ­εθνι­κή της διάστα­ση- μία ἑλληνική αὐ­το­­κρα­το­ρία, ἐνῶ καί οἱ γεί­το­νές της τήν θεω­ροῦσαν ἔτσι» [«Ἡ Δόξα τῶν Ἑλλήνων» σελ. 73).
 
Υ.Γ. Σε επόμενο άρθρο θα αναλυθούν οι εξελίξεις μεταξύ 13ου και 15ου αιώνος (κάθοδος Αρβανιτών κ.λπ.).
 
 
Διαβάστε περισσότερα στο βιβλίο του Μάνου Ν. Χατζηδάκη "ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 324-1081: Από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών (Εκδόσεις ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Χαρ.Τρικούπη 14 Αθήνα. Τηλ. 2106440021)