Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ 21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ, ΜΕΡΟΣ Α'
του Αλεξάνδρου Ζώρη, Μέλους του ΕΠΟΚ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η βιβλιογραφία για την νεοελληνική ιστορία είναι ιδιαιτέρως πλούσια, με την περίοδο 1941-49 να κατέχει την πρωτιά σε όγκο δημοσιεύσεων. Έλληνες και ξένοι, όλων των ιδεολογιών και όλων των ιδιοτήτων(επαγγελματίες ιστορικοί, όπως και πολιτικοί, δημοσιογράφοι, στρατιωτικοί, διπλωμάτες, αλλά και απλοί ιδιώτες-ερασιτέχνες ιστοριοδίφες) έχουν καταθέσει είτε την προσωπική τους μαρτυρία μέσω απομνημονευμάτων, είτε το αποτέλεσμα της έρευνάς τους μέσω ιστορικών μελετών. Οπωσδήποτε, τόσο λόγω όγκου, όσο και λόγω ιδεολογικής φόρτισης-απόρροια των κοσμογονικών και εν πολλοίς διχαστικών γεγονότων της πρόσφατης ιστοριάς μας- είναι δύσκολο για τον μέσο αναγνώστη να ξεχωρίσει τα χρήσιμα και αντικειμενικά έργα ώστε να έχει υπεύθυνη πληροφόρηση για τα γεγονότα που τον ενδιαφέρουν.
Ιδιαίτερη ιδεολογική φόρτιση παρουσιάζει η εξέταση της περιόδου της 21ης Απριλίου. Σκοπός της έρευνάς μας δεν είναι να κάνουμε μία εξαντλητική παρουσίαση της σχετικής με την 21η Απριλίου βιβλιογραφίας, αλλά να παρουσιάσουμε χρονολογικά τα σημαντικότερα από αυτά τα βιβλία. Να αναφέρουμε το περιεχόμενο τους και τι αυτά προσέφεραν στην έρευνα, έτσι ώστε να έχουμε μία σαφή εικόνα του πως διαμορφώθηκαν οι διάφορες οπτικές σχετικά με την εξεταζόμενη περίοδο, καθώς και ποιό είναι το τρέχον επίπεδο γνώσεων που έχουμε για το καθεστώς της 21ης Απριλίου και εκείνη την εποχή.
Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '70
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η βιβλιογραφία για την 21η Απριλίου ξεκίνησε να παράγεται και μάλιστα σε μεγάλους ρυθμούς, όπως θα δούμε παρακάτω, αμέσως μετά την λήξη εκείνης της περιόδου (1974), με την έναρξη δηλαδη της λεγόμενης μεταπολίτευσης. Για την ακρίβεια, ήδη κατά την διάρκεια του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, είχαν κυκλοφορήσει στο εξωτερικό ορισμένα βιβλία που αναφέρονταν στα τότε γεγονότα και τα οποία κυκλοφόρησαν κατόπιν και στην Ελλάδα μεταφρασμένα στα ελληνικά, με την έναρξη της μεταπολίτευσης. Ας παραθέσουμε έναν ενδεικτικό κατάλογο βιβλίων τα οποία κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα από το 1974 έως και το 1979, τα οποία κατόπιν θα σχολιάσουμε. Δίπλα από τον τίτλο του βιβλίου σημειώνεται το έτος εκδόσεως, ενώ στις περιπτώσεις που αφορούν τα βιβλία που κυκλοφόρησαν πρώτα στο εξωτερικό, σημειώνονται τόσο το έτος εκδόσεως στο εξωτερικό, όσο και το έτος εκδόσεως στην Ελλάδα.
Κυριάκος Διακογιάννης "Στην Κόλαση της ΚΥΠ" 1968/1971/1974
Ανδρέας Παπανδρέου "Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα" 1971/1974
Γιάννης Κάτρης "Η Γέννηση του Νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1974" 1971/74
Δημήτρης Χονδροκούκης "Ο Γολγοθάς της Ελληνικής Δημοκρατίας" 1974
Νίκος Σβορώνος "Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας" 1972/1976
Τζον Φρήμαν "Ξενοκρατία-Το Αποκαλυπτικό Χρονικό των Ξένων Επεμβάσεων στην Ελλάδα 1944-1974" 1975
Παναγιώτης Κανελλόπουλος "Ιστορικά Δοκίμια- Πως Εφθάσαμεν στην 21η Απριλίου" 1975
Περικλής Ροδάκης "Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών, Άνοδος και Πτώση" 1975
Σπύρος Καρατζαφέρης "Η Ελληνική Νυρεμβέργη" 1975
"Οι Δίκες της Χούντας-Πλήρη Πρακτικά" 1975
Γιώργος Καράγιωργας "Από τον ΙΔΕΑ στη Χούντα" 1975
Ανδρέας Λεντάκης "Παρακρατικές Οργανώσεις και 21η Απριλίου" 1975
Σταύρος Ψυχάρης "Τα Παρασκήνια της Αλλαγής" 1975
Σόλων Γρηγοριάδης "Η Ιστορία της Δικτατορίας" τρίτομο 1975
Μάριος Νικολινάκος "Αντίσταση και Αντιπολίτευση 1967-1974" 1975
Νίκος Πουλαντζάς "Η Κρίση των Δικτατοριών, Πορτογαλία-Ελλάδα-Ισπανία" 1975
Χαρίτων Κοριζής "Το Αυταρχικό Καθεστώς 1967-1974" 1975
Ανδρέας Δενδρινός "Η 21η Απριλίου και πως Απέτυχε" 1975
Γιώργος Γιαννόπουλος - Richard Clogg "Η Ελλάδα κάτω από Στρατιωτικό Ζυγό" 1972/1976
Νίκος Κακαουνάκης "2650 Μερόνυχτα Συνωμοσίας" δίτομο 1976
Δημήτρης Μπενάς "Η Εισβολή του Ξένου Κεφαλαίου στην Ελλάδα" 1976
Φοίβος Γρηγοριάδης "Βασιλευομένη Στρατοκρατία και Δικτατορία" 1976
Ιωάννης Φουράκης "Σιωνιστικές Συνωμοσίες" 1977
Σταύρος Ζορμπαλάς "Ο Νεοφασισμός στην Ελλάδα 1967-1974" 1978
Λώρες Στερν "Λάθος Άλογο-Η Πολιτική του Επεμβατισμού και η Αποτυχία της Αμερικανικής Διπλωματίας" 1977/1978
Ευστάθιος Μπλέτσας "Η Ελληνική Δικαιοσύνη Βορά της Μεταπολιτευτικής Υστερίας και Μυθοπλασίας " 1978
Σπύρος Μαρκεζίνης "Αναμνήσεις 1972-1974" 1979
Χρήστος Ξανθόπουλος-Παλαμάς "Διπλωματικό Τρίπτυχο" 1979
Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος "Στην Πρώτη Γραμμή Αμύνης" 1979
Αριστείδης Δημόπουλος "Η Κοινή Αγορά και η Σύνδεσις 1969-1972" 1979
Όπως μπορεί να δει ο αναγνώστης, καταγράψαμε 30 τίτλους βιβλίων που κυκλοφόρησαν κατά την διάρκεια 5μιση ετών. Με δεδομένο όπως είπαμε, ότι ο κατάλογος μας δεν είναι πλήρης, αυτό σημαίνει ότι έως και να ολοκληρωθεί η δεκαετία του '70, είχαμε μέσο όρο τουλάχιστον 6 βιβλία ανά έτος (με το έτος 1975 να αποτελεί το ρεκόρ αριθμού εκδόσεως αντίστοιχων βιβλίων) τα οποία περιελάμβαναν την περίοδο της 21ης Απριλίου στο περιεχόμενό τους. Σε συνδυασμό λοιπόν με την έντονη, εκείνα τα έτη, αρθρογραφία περί 21ης Απριλίου στον ημερήσιο τύπο, ευχερώς αντιλαμβανόμαστε ότι όλος αυτός ο όγκος δημοσιευμάτων, ήταν αυτός που καθόρισε την, θα λέγαμε, κατεστημένη οπτική για το τι ήταν και τι έπραξε/προσέφερε το καθεστώς της 21ης Απριλίου. Τα βιβλία αυτά ποικίλουν ως προς το περιεχόμενο. Κάποια επιχειρούν να καταγράψουν τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα ολόκληρης της εξεταζόμενης περιόδου (Σ. Γρηγοριάδης), ενώ ορισμένα επικεντρώνονται σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο εκείνης της εποχής (Ψυχάρης) ή προσπαθούν να εισέλθουν στα παρασκήνια εκείνης της περιόδου (Κακαουνάκης). Άλλα βιβλία, αποτελούν προσωπικές μαρτυρίες των συγγραφέων (Διακογιάννης), ενώ ορισμένα αποτελούν ευρύτερες μελέτες-είτε κάποιας χρονικής περιόδου, είτε κάποιου φαινομένου- που απλά περιλαμβάνουν και την 21η Απριλίου μέσα(Φρήμαν, Σβορώνος, Φουράκης, Μπενάς). Τέλος, υπάρχει και απόπειρα πολιτικής και ιδεολογικής ανάλυσης του καθεστώτος (Κοριζής) καθώς και απόπειρα οπτικής του μέσα στα πλαίσια διεθνών εξελίξεων και συγκρίσεων (Πουλαντζάς), ενώ ο Νικολινάκος εστιάζει στο θέμα της αντίστασης απέναντι στο καθεστώς.
Βασικό χαρακτηρίστικο αυτών των έργων ήταν το γεγονός ότι η συντριπτική τους πλειοψηφία γράφτηκε από πολιτικούς και ιδεολογικούς αντιπάλους του τότε καθεστώτος (κυρίως δημοσιογράφους της ευρύτερης αριστεράς). Το ύφος γραφής είναι άκρως επιθετικό, τα δε συμπεράσματα της έρευνας τους αποτυπώνουν μια βεβαιότητα που εκπλήσσει τον αναγνώστη, με δεδομένο ότι την εποχή που γράφτηκαν, δεν είχε συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό που θα επέτρεπε μία υπεύθυνη και ψύχραιμη ιστορική καταγραφή (π.χ. άνοιγμα διπλωματικών αρχείων ή απομνημονεύματα και προσωπικά αρχεία πρωταγωνιστών). Ετσι, το βασικό τους υλικό είναι κάποιες μαρτυρίες, δημοσιεύματα εφημερίδων, αντίστοιχα βιβλία που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή και προσωπικές απόψεις και βιώματα των ίδιων των συγγραφέων. Η παράθεση των μαρτυριών δε, είναι σε μεγάλο βαθμό μεροληπτική, αφού λαμβάνονται ως a priori αντικειμενικές και ειλικρινείς, μόνο οι μαρτυρίες των αντιπάλων του τότε καθεστώτος.[1]
Ποιά είναι όμως τα συμπεράσματα αυτών των συγγραφέων σχετικά με το καθεστώς της 21ης Απριλίου; Με δεδομένο το γεγονός ότι όπως είπαμε, οι περισσότεροι από αυτούς ταυτίζονται ιδεολογικά, τα συμπεράσματα τους μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
Την 21η Απριλιου 1967 μια μικρή ομάδα αξιωματικών του στρατού ξηράς, η οποία δρα κατ'εντολή των ΗΠΑ[2], κάνει πραξικόπημα και επιβάλει φασιστικό καθεστώς στην Ελλάδα[3]. Οι ελευθερίες καταστέλλονται, επικρατεί τρομοκρατία, φόβος, εκτοπίσεις. Ο κόσμος απεχθάνεται το καθεστώς και συμμετέχει ενεργά ή έστω στηρίζει ηθικά την "αντίσταση". Γίνονται πολλά σκάνδαλα και η οικονομική πολιτική ευνοεί το μεγάλο κεφάλαιο[4]. Η χωρα βρίσκεται διεθνώς απομονωμένη, η αντίσταση κορυφώνεται με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου το '73, όπου πραγματοποιείται "μεγάλη σφαγή" πολιτών και εν τέλει το καθεστώς καταρρέει με την "προδοσία της Κύπρου" (την οποία Κύπρο σύμφωνα με το συγκεκριμένο αφήγημα, το καθεστώς είχε ήδη προδώσει με το να ανακαλέσει τον Νοέμβριο του 1967 την λεγόμενη "μεραρχία"). Η "κάθαρση" έρχεται με την δίκη και καταδίκη των πρωταιτίων, η οποία ικανοποιεί γενικά το λαικό αίσθημα (αν και κάποιοι θεωρούν ότι έπρεπε να υπάρξουν και θανατικές καταδίκες).
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, με δεδομένο το πλήθος αυτών των βιβλίων και της τότε αρθρογραφίας στον ημερήσιο τύπο, μπορούμε να αντιληφθούμε με διαύγεια πλέον το πως διαμορφώθηκε η οπτική περί 21ης Απριλίου την οποία κατ' εξοχήν προώθησαν κατά τα επόμενα έτη, τα ΜΜΕ, τα βασικότερα πολιτικά κόμματα και κατ' επέκταση το εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα.
Στα τελευταία έτη της συγκεκριμένης δεκαετίας πάντως παρατηρούμε μία διαφοροποίηση. Αρχίζουν να κυκλοφορούν πλέον και κάποια βιβλία από την "άλλη πλευρά" που όμως αναφέρονται σε συγκεκριμένες πτυχές της περιόδου της 21ης Απριλίου και αφορούν την ιδιότητα του εκάστοτε συγγραφέα και την αντίστοιχη εμπλοκή του στα τότε γεγονότα. Αναμνήσεις του Σπύρου Μαρκεζίνη, βραχύβιου πρωθυπουργού της πολιτικοποίησης που επιχείρησε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος το 1973, εξωτερική πολιτική της Ελλάδος -όχι όμως μόνο επί 21ης Απριλίου- από τους διπλωμάτες και διατελέσαντες τότε υπουργούς Εξωτερικών, Χρήστο Ξανθόπουλο-Παλαμά και Κων. Παναγιωτάκο. Επίσης, το ζήτημα της συνδέσεως Ελλάδος-ΕΟΚ και πως το χειρίστηκε το τότε καθεστώς, από τον υφυπουργό Οικονομικών Αριστείδη Δημόπουλο. Τέλος, ο εισαγγελεας του Αρείου Πάγου, Ευστάθιος Μπλέτσας αντικρούει από νομικής πλευράς το ζήτημα της δίκης των πρωταιτίων της 21ης Απριλίου. Παρόλο λοιπόν τον αποσπασματικό χαρακτήρα αυτών των βιβλίων, εν τούτοις είναι σημαντική η έκδοσή τους, διότι επιχειρούν να αντικρούσουν κάποιες από τις κατηγορίες που προσάπτουν οι αντίπαλοι, παρουσιάζουν τις θέσεις και την δράση τους και προετοιμάζουν, κατά κάποιο τρόπο, τον δρόμο για μελλοντικές υπερασπιστικές καταγραφές για την 21η Απριλίου.
Ιδιαίτερες περιπτώσεις αποτελούν τα βιβλία των Λώρενς Στερν και Ανδρέα Δενδρινού. Ο πρώτος, διακεκριμένος Αμερικανός δημοσιογράφος (Washington Post) σαφώς "αντιχουντικός" και θαυμαστής των Γεωργίου και Ανδρέα Παπανδρέου και του αρχιεπισκόπου και προέδρου της Κύπρου Μακαρίου, πραγματοποιεί έρευνα πάνω στο ζήτημα της αμερικανικής πολιτικής τότε στην Ελλάδα και εστιάζει ειδικά στο ζήτημα της εμπλοκής των ΗΠΑ στην προετοιμασία και επιβολή του κινήματος της 21ης Απριλίου. Το συμπέρασμά του είναι αρνητικό! Οι ΗΠΑ πιάστηκαν σχεδόν στον ύπνο εκείνη την νύχτα (διαμετρικά αντίθετη άποψη δηλαδή από αυτήν που εξέφραζαν οι περισσότεροι συγγραφείς που καταπιάνονταν με αυτό το θέμα τότε). Οι πηγές του, προερχόμενες τόσο από το State Department όσο και από την CIA, λόγω του απορρήτου των πληροφορίων (δεν είχαν αποχαρακτηριστεί τα αντίστοιχα έγγραφα τότε), δεν ήταν δυνατόν να κατονομαστούν, αλλά η οπτική του έμελε να δικαιωθεί 20 έτη μετά (θα γίνει λόγος παρακάτω γι'αυτό)...Όσο για τον Δενδρινό, ηγετικό στέλεχος του Κ4Α ("Κόμμα 4ης Αυγούστου"), πολιτικού κόμματος εθνικοσοσιαλιστικών αρχών, θα λέγαμε ότι είναι αντιπολιτευόμενος το κάθεστως της 21ης Απριλίου αλλά από εκ διαμέτρου αντίθετη οπτική σε σχέση με τους υπόλοιπους συγγραφείς που αναφέρθηκαν παραπάνω. Το Κ4Α είδε με θετική οπτική την τότε στρατιωτική επέμβαση και προσπάθησε να είναι κοντά στο τότε καθεστώς με σκοπό να το επηρεάσει και να το μετασχηματίσει με βάση τις εθνικοσοσιαλιστικές ιδέες! Έτσι, ο Δενδρινός κατηγορεί την 21η Απριλίου κυριώς για αυτά που δεν έκανε και όχι για αυτά που έκανε...
ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΕΝΙΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Μιλήσαμε παραπάνω για την επιρροή στην κοινή γνώμη, που άσκησαν τα βιβλία της δεκαετίας του '70 των "αντιχουντικών" συγγραφέων. Ποιά ήταν όμως η επιρροή τους στην μετέπειτα γενιά συγγραφέων και η συμβολή τους στην έρευνα του ζητήματος; Στην πραγματικότητα μικρή (όπως και ορισμένων αντίστοιχων βιβλίων της δεκαετίας του '80). Οι σύγχρονοι ερευνητές, ακόμη και αυτοί που είναι ξεκάθαρα αντίθετοι με το καθεστώς της 21ης Απριλίου, έχουν σιωπηρά απορρίψει την "σχολή συγγραφέων" που αναφέραμε παραπάνω. Εξαίρεση αποτελεί το έργο του Σόλωνα Γρηγοριάδη, το οποίο λόγω της αναλυτικότητάς του και της ψύχραιμης ματιάς, αποτελεί ακόμη και σήμερα πολύτιμη πηγή πληροφοριών για εκείνη την περίοδο.
Για του λόγω το αληθές, παραθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα συγγραφέων που απορρίπτουν το αφήγημα των συγγραφέων "πρώτης γενιάς", ξεκινώντας μάλιστα από τον ίδιο τον Σόλωνα Γρηγοριάδη (που ανήκει και ο ίδιος σε αυτή την "πρωτη γενιά"), ο οποίος συμμετείχε σε αντιδικτατορική οργάνωση κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Γράφει λοιπόν στον 1ο τόμο της "Ιστορίας της Δικτατορίας", σελιδα 34, σχολιάζοντας τα περί της σχέσεως ΚΥΠ και CIA και ασκώντας κριτική σε ένα δημοφιλές βιβλίο εκείνης της εποχής: «Δεν πείθει επίσης η εξής διαβεβαίωσις του Γιάννη Κάτρη στο βιβλίο του "Η Γέννηση του Νεο-Φασισμού (Γενεύη 1971, σελ. 41)» και αφού παραθέτει τους ισχυρισμούς του Κάτρη, προσθέτει «Ο συγγραφεύς λέγει ότι τις πληροφορίες αυτές τις είχε από τον Γ. Παπανδρέου. Αλλ' ο Γ. Παπανδρέου όπως και ο Α. Παπανδρέου έκαναν πολιτική προπαγάνδα και μπορούσαν να ισχυρισθούν ό,τι νόμιζαν πως εξυπηρετεί την εκάστοτε σκοπιμότητα. Η ιστορική επιστήμη όμως δεν έχει σχέσι με τις σκοπιμότητες. Και στο σημείο τούτο, όλοι οι ισχυρισμοί δεν αντέχουν στον λογικό έλεγχο». Αφού παραθέσει τα σχετικά στοιχεία, γράφει στην σελίδα 35 «Σύμφωνα με τους θρύλους αυτούς, τα πάντα ελέγχουν και προκαλούν στην Ελλάδα οι παντοδύναμοι Αμερικανοί και ιδίως η περιβόητη ΣΙΑ με τις μυθικές δυνατότητες. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της προπαγάνδας, που βρίσκει άνετη απήχησι στις λαικές μάζες, έιναι το βιβλίο του Γιάννη Κάτρη ("Η Γέννηση του Νεοφασισμού"). Δίπλα σε αξιόλογες παρατηρήσεις και ορθές εκτιμήσεις, ο συγγραφεύς παραθέτει και απίθανες "πληροφορίες" και κρίσεις. Μεταξύ άλλων ισχυρίζεται ότι η ΣΙΑ προκαλούσε ακόμη, κατά βούλησιν και με κάθε λεπτομέρεια και αυτές τις διακυμάνσεις του αριστερισμού στην Ελλάδα». Στον 3ο τόμο του έργου του, σελίδα 387, ο Γρηγοριάδης επισημαίνει : «Γενικά, δεν μπορεί κανείς να αρνηθή την ύπαρξι θετικών στοιχείων στην οικονομική πολιτική της δικτατορίας. Η απόλυτη άρνησις στην κριτική της που τηρήθηκε μετά την πτώσι της, υπήρξε υπερβολική και αντιρεαλιστική" (η έντονη υπογράμμιση, από τον γράφοντα το παρόν κείμενο).
Ο καθηγητής Μελέτης Μελετόπουλος στο βιβλίο του "Η Δικτατορία των Συνταγματαρχών - Κοινωνία, Ιδεολογία, Οικονομία" που κυκλοφόρησε το 1996, γράφει στην σελίδα 348, υποσημείωση 472, σχετικά με τις διχογνωμίες συγγραφέων ως προς τα επιτεύγματα της οικονομικής πολιτικής του τότε καθεστώτος. Αφού έχει αναφέρει συγγραφείς όπως ο Γιαννόπουλος και ο Ροδάκης που οι κρίσεις τους ήταν εντελώς αρνητικές, γράφει το εξης «Ο Σόλων Γρηγοριάδης, που έχει γράψει την πιο εκτενή και κατά την γνώμη μου πιο αμερόληπτη ιστορία της Δικτατορίας, εξετάζει τα πράγματα πιο προσεκτικά και επισημαίνει σε ποιους τομείς η Χούντα επέτυχε και σε ποιους απέτυχε. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι τα πράγματα δεν έχουν ποτέ μονοδιάστατο χαρακτήρα. Άλλωστε η πορεία της οικονομίας εξαρτάται εν πολλοίς από διεθνείς και συγκυριακούς παράγοντες». Ενώ στην σελίδα 349 παραδέχεται ότι εν έτει 1996 που δημοσιεύθηκε το βιβλίο του «δεν έχουν ουσιαστικά γίνει αντικειμενικές μελέτες για την οικονομική πολιτική της περιόδου αυτής και τα αποτελέσματά της». Στην σελίδα 452 επισημαίνει ότι «Η οικονομική και κοινωνική πολιτική της 21ης Απριλίου έχει δεχθεί αντιφατικές κριτικές, από την κατηγορία της πλήρους αποτυχίας έως επαίνους θεαματικής επιτυχίας. Πέρα από απλοικές σχηματοποιήσεις η αλήθεια είναι ότι η Χούντα διόρισε ένα επιτελείο τεχνοκρατών οικονομολόγων, που κατάρτισαν πενταετές πρόγραμμα, το οποίο και εφάρμοσαν στην συνέχεια». Τέλος, στο παράρτημα της Γ' έκδοσης του βιβλίου, με τίτλο «Η διεθνής θέση της Ελλάδας κατά την περίοδο της δικτατορίας», σελίδα 471, αναφερόμενος στις διεθνείς σχέσεις του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, λέει πως «Οπωσδήποτε μπορούν εκ των προτέρων να θεωρηθούν επιφανειακές και εμφορούμενες από ιδεολογικά και συναισθηματικά κυρίως κίνητρα οι απόψεις που διατυπώθηκαν αμέσως μετά την Μεταπολίτευση, υπό το βάρος της τότε πρόσφατης οδυνηρής εμπειρίας»(η έντονη υπογράμμιση από τον γράφοντα το παρόν κείμενο).
Ο δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς ο οποίος ασχολήθηκε ακριβώς με αυτό το ζήτημα, δηλαδή τις διεθνείς σχέσεις της Ελλάδος τότε (συγκεκριμένα με τις ΗΠΑ), στα προλεγόμενα του βιβλίου του "Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας" που κυκλοφόρησε το 1997, τονίζει πως «Χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να ξεπεράσω τις δυσκολίες από την έλλειψη στοιχείων σχετικά με μιά περίοδο για την οποία έχουν γραφεί εκατοντάδες αναλύσεων, αλλά ελάχιστες έρευνες βασισμένες σε πρωτογενές υλικό».
Ο καθηγητής Ηλίας Νικολακόπουλος σχολίαζε στην εφημερίδα "Τα Νέα" στις 22.04.2005 ότι «η περίοδος της χουντικής επταετίας εξακολουθεί, εν πολλοίς, να προσομοιάζει με μαύρη τρύπα, όσον αφορά τη συστηματική μελέτη της από τη σκοπιά της ιστορικής έρευνας».
Ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης σε άρθρο του στην εφημερίδα "Τα Νέα" τον Απρίλιο του 2007 παραδέχεται ότι υπάρχει «σοβαρό έλλειμα στην ιστορική έρευνα» της περιόδου της 21ης Απριλίου.
Ο καθηγητής Σωτήρης Βαλντέν στο βιβλίο του "Παράταιροι Εταίροι - Ελληνική Δικτατορία, Κομμουνιστικά Καθεστώτα και Βαλκάνια 1967-1974" που κυκλοφόρησε το 2009 και ο συγγραφέας το αφιερώνει "στους συντρόφους του από τον αντιδικτατορικό αγώνα", γράφει τα εξής χαρακτηριστικά στην σελίδα 33. «Η σοβαρή μελέτη της περιόδου της στρατιωτικής δικτατορίας έχει αρχίσει σχετικά πρόσφατα. Η επιστημονική αποτίμηση της πολιτικής της στους διάφορους τομείς δεν ευνοήθηκε από το μείγμα μυθοποίησης/αποσιώπησης της περιόδου που επικράτησε μετά την πτώση της» (η έντονη υπογράμμιση από τον γράφοντα το παρόν κείμενο). «Από τη δεκαετία του ΄90, αρχίζει η διερεύνηση ορισμένων πτυχών της περιόδου, ιδιαίτερα των σχέσεων με τους Αμερικανούς, του κυπριακού και των ελληνοτουρκικών σχέσεων που είναι ασφαλώς και τα πιο κρίσιμα ζητήματα της περιόδου. Άλλες πλευρές της χουντικής επταετίας, όπως η πορεία της οικονομίας και η οικονομική πολιτική, οι κοινωνικές αλλαγές και η πολιτιστική ζωή έχουν μελετηθεί πολύ λιγότερο» (η έντονη υπογράμμιση από τον γράφοντα το παρόν κείμενο). «Το ίδιο ισχύει και για τις σχέσεις του καθεστώτος με τις Ανατολικές χώρες, που έχουν μέχρι στιγμής απασχολήσει ελάχιστα την έρευνα». Επίσης, στη σελίδα 44 αναφέρει πως «Η εικόνα της χούντας ως ενός -έξωθεν επιβεβλημένου- ξένου προς την ελληνική κοινωνία σώματος, με έναν λαό και πολιτικό κόσμο καθολικά αντιστεκόμενους, είναι εξαιρετικά απλουστευτική και σε σημαντικό βαθμό ανακριβής».
Τέλος, ο δημοσιογράφος Τάσος Κωστόπουλος σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην "Εφημερίδα των Συντακτών" στις 18.10.2015 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι : «Εδώ ολόκληρη χούντα, η σκιά της οποίας επικαθόρισε τον δημόσιο λόγο των τελευταίων δεκαετιών στον ίδιο τουλάχιστον βαθμό με την αιματηρή δεκαετία του ’40, εκπροσωπείται στη βιβλιογραφία από τρία όλα κι όλα αξιόλογα έργα: την τρίτομη «Ιστορία της Δικτατορίας» του δημοσιογράφου Σόλωνα Γρηγοριάδη, γεγονοτολογική αφήγηση που γράφτηκε κι εκδόθηκε αμέσως μετά τη Μεταπολίτευση (Αθήνα 1975, εκδ. Καπόπουλος), το βιβλιαράκι «Η στρατιωτική δικτατορία 1967-1974» που μοίρασαν προ εξαετίας «Τα Νέα» με επιμελητή τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, και τα πρακτικά ενός επιστημονικού συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε το 1997 στο Πάντειο Πανεπιστήμιο («Η δικτατορία 1967-1974», επιμ. Γιάννα Αθανασάτου - Αλκης Ρήγος - Σεραφείμ Σεφεριάδης, Αθήνα 1999, εκδ. Καστανιώτης)».
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ο μόνος που συγκέντρωσε τότε σημαντικό αριθμό μαρτυριών από τους αξιωματικούς του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, ήταν ο Νίκος Κακαουνάκης, με στόχο όμως να αναδείξει κυρίως τις αντιθέσεις μεταξύ τους. Ορισμένες από αυτές τις μαρτυρίες όντως μπορούν να επαληθευθούν μέσω στοιχείων που έχει προσκομίσει η σύγχρονη έρευνα. Ορισμένα άλλα στοιχεία όμως που υποτίθεται ότι προσκομίζει ο Κακαουνάκης, είναι τελείως ανακριβή, ενώ αρκετά άλλα δεν μπορούν να επαληθευθούν, με αποτέλεσμα να είναι αμφιλεγόμενα! Έτσι λοιπόν το συγκεκριμένο έργο πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και επιφυλακτικότητα ως πηγή για τα τότε γεγονότα.
[2] Κάποιοι από αυτούς τους συγγραφείς υποστήριζαν ότι πίσω από το κίνημα της 21ης Απριλίου βρισκόταν η ίδια η κυβέρνηση των ΗΠΑ, ενώ άλλοι προκρίνουν είτε την CIA (κυρίως αυτή), είτε αμερικανικούς στρατιωτικούς κύκλους, είτε το αμερικανικό κεφάλαιο. Αρκετοί ενέπλεξαν και την μασονία μέσα σε αυτή την θεωρία (κυρίως ο Τσαρούχας με το βιβλίο του "Η Μασονια στην Ελλάδα" του 1981). Ο Φουράκης "πρωτοτυπεί" και υποστήριξε πως οι ΗΠΑ ήταν η βιτρίνα και στην πραγματικότητα, ο σχεδιασμός και η οργάνωση προήλθε από την Μοσάντ και το Ισραήλ κατ' επέκταση... Ο Σόλων Γρηγοριάδης αν και σαφώς "αντιχουντικός", υποστηρίζει ότι εν έτει 1975 που συνέγραψε το έργο του και με βάση τα τότε διαθέσιμα στοιχεία, πως όλα αυτά είναι αναπόδεικτα!
[3] Υπάρχουν όμως και διαφοροποιήσεις σε αυτό. Π.χ. ο Κοριζής αρνείται τον φασιστικό χαρακτήρα του καθεστώτος. Ο Σ. Γρηγοριαδης επίσης αποδέχεται την ερμηνεία Κοριζή.
[4] Σχετικά με τα αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής του τότε καθεστώτος, οι συγγραφείς της συγκεκριμένης "σχολής", συνήθως τα κρίνουν ως αποτυχημένα (π.χ. Γιαννόπουλος και Ροδάκης). Αντιθέτως, ο Νικολινάκος αν και ιδεολογικά και φιλοσοφικά αντίθετος στην ακολουθούμενη οικονομική πολιτική (όντας μαρξιστής), την κρίνει ως επιτυχημένη μέσα στα πλαίσια της. Ο Σόλων Γρηγοριάδης σε γενικές γραμμές είναι αρνητικός, επισημαίνοντας όμως και αρκετά θετικά στοιχεία!
Αύριο η συνέχεια...