ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Α' Ο ΔΙΚΟΡΟΣ: Ο ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΠΟΥ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΕ ΤΗΝ ΡΩΜΑΝΙΑ
τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Προέδρου Δ.Σ τοῦ ΕΠΟΚ
Ὁ Ἀναστάσιος Α’ καταγόταν ἀπό τό Δυρράχιο τῆς Ἠπείρου, πού ἦταν ἑλληνικῆ πόλις, γι’ αὐτό καί ὁ Ι. Μαλάλας τόν ἀναφέρει «ὁ Δυρραχηνός, ὁ ἀπό τῆς νέας Ἠπείρου».[1] Γιά τήν καταγωγή τοῦ ὁ Ἐμμ. Καρακώστας γράφει: «Ἔχει χαρακτηριστεῖ ἀπό ἱστορικούς ὡς Ἰλλυρικιανός (Illyricianus), γιατί ἦταν κάτοικος τῆς ἰλλυριακῆς ἐπαρχίας, ἀλλά αὐτό δέν συνεπάγεται τήν ἰλλυρική καταγωγή του…[2] ὡς γνωστόν τό Δυρράχιο, ἡ παλαιά Ἐπίδαμνος, εἶναι ἑλληνική πόλη, ἱδρυθείσα τό 627 ἤ 625 π.Χ., ἀπό Κορίνθιους καί Κερκυραίους. Ἀπό τά παραπάνω λοιπόν, συνεπάγεται ὅτι ὁ Ἀναστάσιος ἦταν Ἕλληνας».[3] Ἔμεινε γνωστός ὡς “δίκορος”, διότι οἱ κόρες τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ εἶχαν διαφορετικό χρῶμα, ἡ μία γαλανό καί ἡ ἄλλη καστανό. Ἡ στέψις τοῦ ἔγινε στίς 11 Ἀπριλίου 491 στόν Ἱππόδρομο καί προκάλεσε θύελλα ἐνθουσιασμοῦ, διότι μετά ἀπό τόν “βάρβαρο” Ἴσαυρο, τόν θρόνο ἔπαιρνε ἕνας Αὐτοκράτορας ἑλληνικῆς καταγωγῆς, καί o λαός φώναζε: «ὡς ἔζησας, οὕτως βασίλευσον. Εὐσεβῶς ἔζησας, εὐσεβῶς βασίλευσον».[4]
Ἡ ἀπαλλαγή ἀπό τούς Ἰσαύρους καί τό “Μακρόν Τεῖχος”
Ἀπό τήν ἔναρξι τῆς βασιλείας του, ὁ Ἀναστάσιος εἶχε νά ἀντιμετωπίση τήν παντοδυναμία τῶν Ἰσαυρικῶν στρατευμάτων στήν πρωτεύουσα. Ἔδρασε ἀμέσως. Ἐξόρισε στήν Θηβαΐδα τῆς Αἰγύπτου τόν πρωτοπατρίκιο Λογγίνο πού ἦταν ἀδελφός τοῦ Ζήνωνος καί διέταξε τήν ἀποχώρησι τῶν ἰσαυρικῶν τμημάτων ἀπό τήν Κωνσταντινούπολι.
Οἱ Ἴσαυροι ἐξεγέρθηκαν, ἀλλά τό 492 ἡττήθηκαν στό Κοτυάειο τῆς Φρυγίας ἀπό τούς στρατηγούς Ἰωάννη Σκύθη καί Ἰωάννη Κυρτό. Ἀποσύρθηκαν στήν Ἰσαυρία καί προέβαλαν ἀντίστασι μεχρι τό 498, ὁπότε ὁ Ἀναστάσιος τούς ἐξανάγκασε νά ἐγκατασταθοῦν στήν Θράκη, πού εἶχε ἀνάγκη ἀπό νέους ἐποίκους.
Περί τό ἔτος 493, ἔκαναν τήν ἐμφάνισί τους καί οἱ πρῶτοι Βούλγαροι, λαός ταταρικῆς καταγωγῆς. Ἄρχισαν νά διαβαίνουν τόν Δούναβη λεηλατώντας ἐπαρχίες τῆς Αὐτοκρατορίας.
Προκειμένου νά θωρακίση τήν Πρωτεύουσα, ὁ Αὐτοκράτορας προσέθεσε στό “Θεοδοσιανό”, ἕνα τεῖχος πού ξεκινοῦσε ἀπό τήν Σηλυμβρία τῆς Προποντίδος μέχρι τήν πόλι τῶν Δερκῶν στόν Εὔξεινο Πόντο. Εἶχε ὕψος 5,84 μέτρα, πλάτος 20 πόδια, μῆκος 23 χλμ. καί ὀνομάσθηκε “Ἀναστασιανό” ἤ ἁπλά “Μακρόν Τεῖχος”.
Παράλληλα, ὁ Ἀναστάσιος ἀντιμετώπισε κατά τήν διάρκεια τῆς πολυτάραχης βασιλείας τοῦ πλῆθος ἐξεγέρσεων μεταξύ τῶν Βενέτων καί τῶν Πρασίνων στήν πρωτεύουσα μέ κυριότερη ἐκείνη τοῦ ἔτους 501, πού κατεστάλη μέ τήν βία.
Χάρτης μέ τό Ἀναστάσειον Τείχος
Ὁ πόλεμος μέ τούς Πέρσες
Τό ἔτος 502 ξέσπασε πόλεμος μέ τούς Πέρσες, ὅταν ὁ βασιλεύς τούς Καβάδης, εἰσέβαλε στίς ἀρμενικές ἐπαρχίες, κατέλαβε τήν Θεοδοσιούπολι, κατόπιν τήν Μαρτυρόπολι καί τό 503 λεηλάτησε τήν Ἀμίδα, μετά ἀπό τρίμηνη πολιορκία.
Ὁ Ἀναστάσιος, ἀνέθεσε στούς στρατηλάτες τοῦ πραισέντου Πατρίκιο καί Ὑπάτιο νά ἀπελευθερώσουν τήν Ἀμίδα, ἐνῶ ὁ δοῦξ Εὐγένιος ἀπελευθέρωνε τήν Θεοδοσιούπολι.
Παράλληλα, ὁ στρατηγός Ἀρεόβινδος ὑποχρέωσε ἀρχικά τά περσικά στρατεύματα νά ὑποχωρήσουν, ἀλλά μετά ἀπό μία σκληρή μάχη ἀναγκάσθηκε καί ἐκεῖνος νά ὑποχωρήση, μέ ἀποτέλεσμα οἱ στρατηγοί Ὑπάτιος καί Πατρίκιος νά λύσουν τήν πολιορκία τῆς Ἄμιδας καί νά σπεύσουν νά τόν βοηθήσουν.
Ὁ Ἀναστάσιος ἀμέσως ἀντικατέστησε στρατηγούς καί ἀνασυγκρότησε ταχύτατα τόν αὐτοκρατορικό στρατό. Ὁ δοῦξ Τιμόστρατος καί ὁ στρατηγός Ὀρεόβινδος κατάφεραν νά περικυκλώσουν τίς περσικές δυνάμεις, μέ συνέπεια τήν ἀποκοπή τοῦ ἀνεφοδιασμοῦ τους. Οἱ Πέρσες ὑποχώρησαν καί οἱ αὐτοκρατορικές δυνάμεις ὑπό τόν μάγιστρο Κέλερ ἄρχισαν νά προελαύνουν ἐντός τῆς Περσίας, φτάνοντας ἔξω ἀπό τήν Νίσιβι.
Οἱ Πέρσες ζήτησαν 7ετή ἀνακωχή καί ὁ Ἀναστάσιος δέχθηκε νά τούς πληρώνη ἐτησίως 550 λίβρες χρυσοῦ μέ ἀντάλλαγμα τό δικαίωμα τῆς Αὐτοκρατορίας νά ὀχυρώση τίς παραμεθόριες περιοχές. Ἔτσι, ὁ Αὐτοκράτορας, προέβη ἄμεσα στήν ἐνίσχυσι καί ἀνασυγκρότησι τῶν παραμεθορίων περιοχῶν, μέ κύριο ἔργο τήν ἀνοικοδόμησι τῆς Ἀναστασιουπόλεως. Ἑνός φρουρίου - βάσεως μόλις 5 χλμ. ἀπό τά σύνορα, τό ὁποῖο ἔγινε ἕδρα τοῦ δουκός Μεσοποταμίας.
Σύγκρουσις μέ τούς Γότθους τῆς Δύσεως
Τό ἔτος 504 οἱ Ὀστρογότθοι εἰσέβαλαν στό Σίρμιο πού τό κατοικοῦσαν Γήπαιδες καί ἦταν πρωτεύουσα τῶν Παννονίων εὐρι-σκόμενο στήν ἐπικράτεια τῆς Ἀνατολικῆς Αὐτοκρατορίας ἀπό τό 437. Τό 505 ὁ στρατηλάτης τοῦ Ἰλλυρικοῦ Σαβινιανός διετάχθη νά τούς ἐκδιώξη, ἀλλά ἀπέτυχε.
Τό 506 ὅμως, ὁ βασιλεύς τῶν Φράγκων Χλωδοβίκος βαπτιζόταν Χριστιανός, μαζί μέ 3.000 Φράγκους. Καί ἀσπαζόμενος τήν ὀρθοδοξία, ἔγινε φυσικός ἐχθρός τῶν ἀρειανῶν Γότθων. Τό ἴδιο ἔτος οἱ Φράγκοι ἄρχισαν νά πολεμοῦν τούς Ὀστρογότθους καί τό ἐπόμενο συνέτριψαν τούς Βησιγότθους καί κατέκτησαν τήν νοτιοδυτική Γαλλία. Ὅπως ἀναφέρει ὁ Τηλέμαχος Λουγγῆς «Ἀπό τό 508, οἱ ὀρθόδοξοι Φράγκοι θά γίνουν οἱ μόνοι πραγματικοί βέβαιοι σύμμαχοι τῆς αὐτοκρατορίας στή Δύση…».[5] Καί τό γεγονός αὐτό ἐπισφραγίσθηκε, ὅταν οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Ἀναστασίου, ἀπένειμαν στόν Χλωδοβίκο τούς τίτλους τοῦ πατρικίου καί ὑπατικοῦ.
Μέ μία ἀντεπίθεσί τους οἱ Ὀστρογότθοι τοῦ Θευδέριχου κατάλαμβάνουν τήν Προβηγκία. Τότε ὁ Ἀναστάσιος προβαίνει σέ ἀντιπερισπασμό: Αὐτοκρατορικός στόλος 200 πλοίων καταλαμβάνει τόν Τάραντα τῆς νοτίου Ἰταλίας καί ἐξαναγκάζει τόν Θευδέριχο νά ἀνακαλέση στρατεύματα ἀπό τήν Γαλλία. Τελικό ἀποτέλεσμα τῶν συγκρούσεων ἦταν οἱ ὀρθόδοξοι Φράγκοι νά κυριαρχήσουν στήν Γαλλία[6], ἐνῶ οἱ Ὀστρογότθοι ἔγιναν κύριοι τῆς Προβηγκίας καί τῆς Ἱσπανίας.
Ὁ ἐπίσκοπος Βιέννης Ἄβιτος πάντως, γράφοντας στόν Χλωδοβίκο, ὅτι τόν θεωροῦσε στήν Δύσι, ὅτι ἦταν στήν Ἀνατολή ὁ Αὐτοκράτορας, τοῦ ἔγραφε: «Ἡ Ἑλλάδα (Graecia) μπορεῖ νά χαίρεται πού ἔχει ἐκλέξει ἕναν δικό μας (σ.σ. ἐννοεῖ ὀρθόδοξο) αὐτοκράτορα».[7] Τό γεγονός εἶναι συγκλονιστικό: Καταδεικνύει τό πόσο ἑλληνική θεωροῦσαν οἱ δυτικοί τήν Ἀνατολική Αὐτοκρατορία, ὥστε νά τήν ἀποκαλοῦν “Graecia”!...
Ἡ ἐξέγερσις τοῦ Βιταλιανοῦ
Ὁ μόνος τομέας στόν ὁποῖο ἀτύχησε ὁ Ἀναστάσιος, ἦταν στήν θρησκευτική του πολιτική. Ἀρχικά ἐμφανίσθηκε ὀπαδός τῆς συμβιβαστικῆς λύσεως τοῦ “Ἑνωτικοῦ”. Σταδιακά ὅμως ἄρχισε νά εὐνοεῖ τόν “μονοφυσίτη” Σεβῆρο[8] ἐρχόμενος σέ σύγκρουσι μέ τόν Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μακεδόνιο, τόν ὁποῖο καί ἀντικατέστησε μέ τόν Τιμόθεο. Τό 512 ἐπέβαλε τόν Σέβηρο ὡς Πατριάρχη Ἀντιόχειας.
Τά πράγματα ἐκτραχύνθηκαν, ὅταν ἀπό ἄμβωνος τῆς Ἁγίας Σοφίας, ἀκούσθηκε στό τρισάγιο ἡ “μονοφυσίτικη” προσθήκη «ὁ σταυρωθεῖς δί’ ἠμᾶς». Ὁ κόσμος ἐξαγριώθηκε καί ὁ Ἀναστάσιος ἐμφανίσθηκε στόν Ἱππόδρομο χωρίς τό διάδημα, ἀποφασισμένος νά παραιτηθῆ. Τότε ὁ λαός συγκινήθηκε καί ἡ ἐξέγερσις κατέληξε σέ ἐπευφημίες ὑπέρ του.
Τά γεγονότα ἐκμεταλλεύθηκε ὁ γοτθικῆς καταγωγῆς “φοιδεράτος” Βιταλιανός, ὁ ὁποῖος προφασιζόμενος τήν ὑπεράσπισι τῆς Συνόδου τῆς Χαλκηδόνος, συγκέντρωσε τό 513 ἰσχυρότατο στράτευμα τό ὁποῖο νίκησε τά αὐτοκρατορικά στρατεύματα τοῦ στρατηγοῦ Ὑπατίου ἐνῶ ἀκολούθησε καί ἄλλη ἧττα στήν Ὀδησσό.
Μέ περικυκλωμένη τήν πρωτεύουσα καί στόλο τῶν ἐπαναστατῶν στόν Εὔξεινο Πόντο, τό 514 ὁ Ἀναστάσιος προσωρινά συνθηκολόγησε, ἀποκατέστησε τούς ὀρθοδόξους ἐπισκόπους καί διόρισε τόν Βιταλιανό στρατηλάτη τῆς Θράκης.
Τό 515 οἱ ἐχθροπραξίες ἐπαναλήφθηκαν καί ὁ Βιταλιανός κατέλαβε ἕνα προάστιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἀλλά μέ πρωτοβουλία τοῦ Ὑπάρχου Μαρίνου, ὁ ἐχθρικός στόλος πυρπολήθηκε μέ «μῖγμα λεπτόν», κατά τόν χρονογράφο Ζωναρᾶ. Ἡ καθηγήτρια Αἰκατερίνη Χριστοφιλοπούλου γράφει χαρακτηριστικά ὅτι ὁ Μαρίνος «κατά τάς ὁδηγίας τοῦ Πρόκλου[9] ἐχρησιμοποίησε θεῖον ἄπυρον καί κατέκαυσε τά πλοῖα τοῦ Βιταλιανοῦ».[10] Πρόκειται πιθανότατα γιά τήν πρώτη χρῆσι τοῦ βυζαντινοῦ ὅπλου πού ἔγινε ἀργότερα εὐρύτατα γνωστό ὡς «Ὑγρόν Πῦρ». Αὐτό ὑπῆρξε τό τέλος τῆς ἐξεγέρσεως τοῦ Βιταλιανοῦ, πού ὑποχώρησε ἡττημένος.
Νόμισμα τοῦ Αναστασίου Α΄ τοῦ Δικόρου
Οἰκονομική καί κοινωνική πολιτική τοῦ Ἀναστασίου
Ὁ Ἀναστάσιος Α’ χαρακτηρίσθηκε ἀπό τόν Προκόπιο ὡς νέος Ἀγησίλαος καθώς καί «προνοητικότατος τέ καί οἰκονομικώτατος πάντων αὐτοκρατόρων».[11] Τά πιό σημαντικά μεταρρυθμιστικά μέτρα του εἶναι τά ἑξῆς:
- Περιέστειλε τίς περιττές κρατικές δαπάνες μειώνοντας στό ἐλάχιστο τήν χλιδή καί πολυτέλεια τῆς αὐτοκρατορικῆς αὐλῆς.
- Ρύθμισε τήν δίκαιη ἀπονομή ἀποζημιώσεως γιά τήν παράδοσι ἀγροτικῶν προϊόντων ἀπαραιτήτων γιά τό στράτευμα καί τήν δίκαιη κατανομή τῶν βασικῶν ἀγαθῶν.
- Κατήργησε τόν ἐπαχθῆ φόρο τοῦ “χρυσαργύρου” πού ἐπιβάρυνε μέχρι τότε κυρίως τά λαϊκά στρώματα.
- Σταθεροποίησε τό χάλκινο νόμισμα (φόλλις), σέ ἀντιστοιχία μέ τό χρυσό, εὐνοώντας τήν μεσαία τάξι καί τόν ἐμπορικό - βιοτεχνικό κλάδο.
- Κατήργησε τίς ἀπαλλαγές τῶν γαιοκτημόνων καί τούς ἐπέβαλε νά καταβάλουν τήν «χρυσοτέλεια τῶν ἰούνων», δηλαδή φόρο πού νά ἀντιστοιχῆ στήν ὑποχρέωσί τους νά τροφοδοτοῦν μέ στρατιῶτες τό στράτευμα.
- Ἐπέβαλε τελωνειακό φόρο σέ ὅλα τά πλοῖα πού περνοῦσαν μέ ἐμπορεύματα τόν Βόσπορο καί τόν Ἑλλήσποντο.
- Βελτίωσε τήν στρατιωτική δικαιοσύνη, εὐνοώντας τούς στρατιῶτες.
- Ἐνίσχυσε εἰδικά τίς ἐπαρχιακές πόλεις τίς Ἀνατολῆς, μέ δημόσια ἔργα, κρατική ἀρωγή καί κοινωφελῆ κτίσματα. Ἱδρύσεις ναῶν καί μονῶν, ἐκβαθύνσεις λιμένων, ὀχυρώσεις οἰκισμῶν, ἱδρύσεις φρουρίων, ἀνοικοδομήσεις κ.λπ.
- Ἵδρυσε νέες πόλεις (Ἀναστασιουπόλεις) στήν Μ. Ἀσία καί τήν Θράκη.
- Ἀνακατέλαβε τήν νῆσο Ἰωτάβη στήν Ἐρυθρά Θάλασσα τήν ὁποία μετέτρεψε σέ σημαντικό κέντρο διαμετακομιστικοῦ ἐμπορίου.
- Ρύθμισε μέ νόμο τίς σχέσεις ἀγοραπωλησιῶν.
Χαρακτηριστικό εἶναι ὅτι ὅταν πέθανε τό ἔτος 518, ἡ Αὐτοκρατορία διέθετε γιά πρώτη φορά στά ταμεῖα της πλεόνασμα τοῦ ὑπέρογκου ποσοῦ τῶν 320.000 λίβρων χρυσοῦ!
Δικαίως ὁ Τηλέμαχος Λουγγῆς ἀναφέρει γιά τόν Ἀναστάσιο Α’ ὅτι:, «ἡ ἀδιάκοπη σταθεροποίηση καί προετοιμασία τοῦ αὐτοκράτορος αὐτοῦ, ἐπέτρεψαν στόν μεγαλεπήβολο Ἰουστινιανό νά ἐπιχειρήσει τήν ἀνάκτηση τῆς ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας στή Δύση…».[12]
Ὁ Vasiliev συμφωνεῖ γράφοντας: «Ἡ ἐποχή τοῦ Ἀναστασίου ὑπῆρξε πολύ σημαντική γιά τή μεγαλόπνοη πολιτική τοῦ δευτέρου διαδόχου του, Ἰουστινιανοῦ τοῦ Μεγάλου».[13] Ἐπίσης μέ αὐτόν «ἀρχίζει ἡ μεγάλη σειρά τῶν αὐτοκρατόρων μέ τά κατ’ ἐξοχήν “βυζαντινά” χαρακτηριστικά».[14]
Διαβάστε περισσότερα στο βιβλίο του Μάνου Ν. Χατζηδάκη "ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 324-1081: Από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών (Εκδόσεις ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Χαρ.Τρικούπη 14 Αθήνα. Τηλ. 2106440021)
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Μαλάλας σελ. 391.
[2] Ἡ Ὑπαρχία Ἰλλυρικοῦ περιλάμβανε διοικητικά ὁλόκληρη τήν Ἑλλάδα καί ἔφθανε μέχρι τήν Παννονία. Ἀπό τό 379, διοικητικό κέντρο τῆς ἦταν ἡ Θεσσαλονίκη.
[3] «Ἡ καταγωγή τῶν Βυζαντινῶν Αὐτοκρατόρων» σελ. 52-53.
[4] «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’ σελ. 138.
[5] «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’, σελ. 145.
[6] Γι΄αὐτό καί ἡ Γαλλία ὀνομάσθηκε Φραγκία (France). Ἐπίσης, ἀπό τό 442, εἶχαν ἐγκατασταθῆ στήν Βρεταννία τά γερμανικά φύλα τῶν Angles καί τόν Σαξώνων. Ἀπό ἐκεῖ καί ἡ ὀνομασία Ἀγγλία καί Ἀγγλοσάξωνες.
[7] «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’, σελ. 144.
[8] Ὁ Σεβῆρος προερχόταν ἀπό εὐγενῆ ἑλληνική οἰκογένεια καί γεννήθηκε στήν Σωζόπολι Πισιδίας. Σπούδασε Φιλοσοφία στήν Ἀλεξάνδρεια καί Νομικά στήν Βηρυττό. Τό 488 ἀσπάσθηκε τόν Χριστιανισμό. Θεωρεῖται ὁ μεγαλύτερος θεολόγος τοῦ “μονοφυσιτισμοῦ”.
[9] Ἀθηναίου φιλοσόφου.
[10] «Βυζαντινή Ἱστορία», Α’ σελ. 236.
[11] «Ἀνέκδοτα» σελ. 120 (19,5).
[12] «Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’, σελ. 147.
[13] «Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας» Τόμος πρῶτος, σελ. 153.
[14] Σαράντου Καργάκου «Ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Κωνσταντινουπόλεως», Τόμος πρῶτος, σελ. 228.