ΤΟ ΤΑΜΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΟΦΕΙΛΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ & Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ
Τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Προέδρου Δ.Σ. τοῦ Ε.ΠΟ.Κ.
Τό ἱστορικό τοῦ Τάματος
Ἡ ἱστορία τοῦ λεγομένου “Τάματος τοῦ Ἔθνους” ἀρχίζει οὐσιαστικά τό 1824. Ἦταν τότε πού οἱ ὀρδές τῆς Στρατιᾶς τοῦ Ἰμπραήμ εἰσέβαλαν στήν Πελοπόννησο γιά νά καταπνίξουν τήν Ἑλληνική Ἐθνεγερσία καί οἱ Ἕλληνες περιῆλθαν σέ δεινή θέσι. Ὁ Ἀρχιστράτηγος Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ὑπῆρξε ὁ ἐμπνευστής τοῦ Τάματος τοῦ Ἔθνους. Κάλεσε ὅλους τούς Ὁπλαρχηγούς καί ὁρκίσθηκαν ὅλοι μαζί, ἔταζαν στόν Μεγαλοδύναμο, ὅτι ἐάν τό Ἔθνος καί ὁ Ἀγῶνας σωθοῦν ἀπό τόν κίνδυνο, τότε ἡ Νέα Ἑλλάς θά οἰκοδομήση ἕναν μεγαλειώδη Ναό ἀφιερωμένο στόν Σωτῆρα Χριστό. Ἕναν Ναό ἰσάξιο ἄν ὄχι καί καλλίτερο ἀπό τήν Ἁγία Σοφία τῆς Κωνσταντινουπόλεως!...
Πράγματι, στίς 31 Ἰουλίου 1829 ἡ Δ΄ Ἐθνική Συνέλευσις στό Ἄργος ἐξέδωσε τό Η΄ Εἰδικό Ψήφισμα γιά τήν ἐκπλήρωσι τοῦ Τάματος τοῦ Ἔθνους: «Ἡ Δ΄ Ἐθνική Συνέλευσις τῶν Ἑλλήνων νομίζει ἐαυτήν εὐτυχή, γενομένη τό ὄργανον δι’ οὖ τό Ἔθνος ἐκπληροῖ τό πλέον ἐφετόν τῶν χρεῶν του, τό νά ἀναπέμψη τήν εὐγνωμοσύνην του πρός τόν Θεόν, ὅστις ἔδειξε τοιαῦτα θαύματα διά τήν σωτηρίαν του… Ὅταν ἡ τοπική περιφέρεια τῆς Ἑλλάδος καί ἡ καθέδρα τῆς Κυβερνήσεώς της κατασταθῶσιν ὁριστικῶς καί οἱ οἰκονομικοί πόροι τοῦ Κράτους ἐπιτρέψωσιν, θέλει ἀνεγερθῆ κατά διαταγήν τῆς Κυβερνήσεως εἰς τήν καθέδραν αὐτῆς, Ναός ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Σωτῆρος τιμώμενος».
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ὁ ἐμπνευστής τοῦ Τάματος τοῦ Ἔθνους
Τό Ψήφισμα ὑπεγράφη ἀπό τόν Κυβερνήτη Ἰωάννη Καποδίστρια καί δημοσιεύθηκε στό ὑπ’ ἀριθμ. 5 Φύλλο τῆς “Ἐφημερίδος τῆς Κυβερνήσεως” ὡς διάταγμα: «Περί ἀνεγέρσεως Ναοῦ τοῦ Σωτῆρος ἐν Ἀθήναις».
Τό ἑπόμενο βῆμα ἔγινε ἐπί Βασιλέως Ὄθωνος κατόπιν ὑποδείξεως τοῦ ἰδίου τοῦ Θ. Κολοκοτρώνη. Ὁ Ὄθων ἐξέδωσε δύο Βασιλικά Διατάγματα: Τό πρῶτο στίς 25 Ἰανουαρίου 1834 καί τό δεύτερο στίς 3 Ἀπριλίου 1838 (ΦΕΚ ὑπ’ ἀριθμ. 12/11-4-1838) γιά τήν ἀνέγερσι τοῦ “Τάματος τοῦ Ἔθνους”. Παράλληλα, τόν Αὔγουστο τοῦ 1843 ἡ Βασίλισσα Ἀμαλία ἀνέβηκε ἔφιππη στό ὕψωμα τῶν Νοτίων “Τουρκοβουνίων” συνοδευομένη ἀπό τόν Γενναῖο Κολοκοτρώνη (υἱό τοῦ Θεοδώρου). Ἐκεῖ ἀντίκρυσε τόν ὑψηλό βράχο τῆς κορυφῆς τόν ὁποῖον ἀπεκάλεσε «ἀστέρι τοῦ Βορρᾶ» καί ὅρισε αὐτόν τόν χῶρο ὡς τόν κατάλληλο γιά τήν ἀνέγερσι τοῦ Τάματος τοῦ Ἔθνους. Δυστυχῶς ὅμως οἱ ὅρκοι, τά ψηφίσματα, τά διατάγματα κ.λπ. ἔμειναν γράμματα κενά…
Κατά μαρτυρία τοῦ Σωτ. Γιανναδάκη μόνον -περίπου 90 χρόνια μετά- τό 1932 - ὁ Ἐλ. Βενιζέλος ξαναθυμήθηκε τό θέμα καί διέταξε τόν Παῦλο Γύπαρη νά φροντίση νά μή καταπατηθῆ ὁ χῶρος τῶν “Τουρκοβουνίων” γιά νά οἰκοδομηθῆ ἐκεῖ ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Σωτῆρος. Ἡ Πολιτεία ὅμως τό ξέχασε. Καί κανένα βῆμα δέν ἔγινε. Τό Τάμα τοῦ Ἔθνους, ὁ ὅρκος τῶν Ἑλλήνων πρός τόν Θεό γιά τήν Ἐλευθερία, ἡ μεγάλη ἠθική, ἐθνική καί θρησκευτική ὀφειλή, ἡ ἔμπνευσις τοῦ Κολοκοτρώνη, λησμονήθηκε. Πέρασε στήν λήθη γιά 130 ὁλόκληρα χρόνια.
Καποδίστριας, Ὄθων, Βενιζέλος ἔβγαλαν ψηφίσματα, διατάγματα κ.λπ. γιά τήν ἀνέγερσί του, πού ὅμως ἔμειναν γράμματα κενά…
Ἀνάσυρσις ἀπό τήν λήθη…
Ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος τό ἀνέσυρε ἀπό τήν λήθη! Ἤδη ἀπό τίς 14 Δεκεμβρίου 1968 ἀνεκοίνωνε: «Τό Ἔθνος μας κατά τόν κίνδυνον τόν ὁποῖον διέτρεξε εἰς τά πρῶτα βήματα τῆς ζωῆς του μετά τήν ἀπελευθέρωσίν του, κατά τόν ἀγῶνα τῆς Παλλιγγενεσίας, ἔταξεν εἰς τόν Σωτῆρα Θεόν τήν ἀνέγερσιν Ναοῦ - Μνημείου. Καί τό Τάμα δέν ἐπραγματοποιήθη ἀκόμη μέχρι σήμερον. Δέν εἶναι Ἑλληνικέ Λαέ, συνεπής ἡ τοιαύτη θέσις καί δή πρό τοῦ Θείου. Κατά τό 1969 ὁ Ἑλληνικός Λαός θά ἀρχίση τήν ἐκτέλεσιν τοῦ Τάματός του. Θά ἐπιλέξωμεν καί θά ἀνακοινώσωμεν τελικῶς -διότι ἤδη ἔχομεν τήν προεργασίαν- τόν χῶρον ὅπου θά ἀνεγερθῆ ὁ Ναός τοῦ Σωτῆρος».
Στίς 4 Ἰανουαρίου 1969 πράγματι, ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος συγκάλεσε πολύωρο Ὑπουργικό Συμβούλιο μέ τήν παρουσία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου Α΄, κατά τό ὁποῖο ἐλήφθη ἡ ἀπόφασις πραγματοποιήσεως τοῦ Τάματος τοῦ Ἔθνους. Ὁ Ναός θά ἀνεγείρετο στά “Τουρκοβούνια”, στήν θέσι μεταξύ Γαλατσίου καί Ψυχικοῦ καί συγκεκριμένα στό σημεῖο ὅπου ὑπάρχει τό μικρό μοναστήρι τοῦ Προφήτου Ἠλία. Τό “ἀστέρι τοῦ Βορρᾶ” -ὅπως τό ἀποκαλοῦσε ἡ Ἀμαλία- ἦταν τό ὡραιότερο μέρος. Δεσπόζει στό Λεκανοπέδιο Ἀττικῆς καί εἶναι ὁρατό ἀπό θαλάσσης! Κατά τήν Κυβερνητική ἀπόφασι, ὁ Ναός θά ἔπρεπε νά εἶναι μεγαλοπρεπής καί τεράστιος. Καί νά συναγωνίζεται τήν ἴδια τήν Ἁγιά Σοφιά!...
"Τό Ἔθνος μας κατά τόν κίνδυνον τόν ὁποῖον διέτρεξε ἔταξεν εἰς τόν Σωτῆρα Θεόν τήν ἀνέγερσιν Ναοῦ - Μνημείου... Δέν εἶναι Ἑλληνικέ Λαέ, συνεπής ἡ τοιαύτη θέσις καί δή πρό τοῦ Θείου"
Τόν Μάϊο 1969 ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος συνέστησε μία “Ἀνωτάτη Ἐπιτροπή Ἀνεγέρσεως Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Σωτῆρος”. Πρόεδρος ἀνέλαβε ὁ ἴδιος καί μέλη οἱ:
- Ἀρχιεπίσκοπος Ἱερώνυμος Α΄
- Ἀντιπρόεδρος Στ. Παττακός
- Ὑπ. Συντονισμοῦ Ν. Μακαρέζος
- Ὑπ. Παιδείας Θεοφ. Παπακωνσταντίνου
- Ὑπ. Δημ. Ἔργων Κων. Παπαδημητρίου
- Ὑφ/γός Προεδρίας Κων. Βοβολίνης
Στίς 18 Ὀκτωβρίου 1969 δημοσιεύθηκε τό Ν.Δ. 320/69 (ΦΕΚ 206). Μέ αὐτό ἱδρύθηκε “Εἰδικό Ταμεῖο Ἀνεγέρσεως Ἱεροῦ Ναοῦ τοῦ Σωτῆρος”. Σκοπός του ὁρίσθη:
«α) Ἡ ἀνέγερσις ἐν Ἀθήναις Ἱεροῦ Ναοῦ, ἀφιερωμένου εἰς τόν Σωτήρα πρός πραγματοποίησιν τοῦ τάματος τοῦ Ἔθνους κατά τό Η΄ ψήφισμα τῆς 31-7-1829 τῆς Δ΄ ἐν Ἄργει Ἐθνικῆς Συνελεύσεως τῶν Ἑλλήνων.
β) Ἡ διαμόρφωσις καί ἐξωραϊσμός τοῦ περιβάλλοντος τό κτίριον τοῦ Ναοῦ χώρου, συμπεριλαμβανομένων καί τῶν πέριξ αὐτοῦ ὁδῶν καί πλατειῶν.
γ) Ἡ ἁγιογράφησις καί ὁ ἐξοπλισμός τοῦ Ναοῦ διά τῶν ἀπαραιτήτων ὀργάνων, σκευῶν καί ἐγκαταστάσεων, ἡ προμήθεια ἐπίπλων καί ἐφοδίων πάσης φύσεως διά τήν ἐκπλήρωσιν τοῦ σκοποῦ τούτου.
δ) Ἡ συντήρησις τοῦ κτιρίου καί ἡ ἀνέγερσις βοηθητικῶν χώρων πρός ἐξυπηρέτησιν τούτου.
ε) Ἡ διαχείρησις ἐν γένει τῆς περιουσίας αὐτοῦ».
Τό Ταμεῖο ἀπετελεῖτο ἀπό 5μελές Διοικητικό Συμβούλιο μέ 3ετή θητεία καί συμπληρώθηκε μέ τό Ν.Δ. 1039/71 (ΦΕΚ 238) μέ τό ὁποῖο προστέθηκαν καί δύο ἐκπρόσωποι τῶν Ὑπουργῶν Οἰκονομικῶν καί Δημοσίων Ἔργων. Τό Ν.Δ. 320/69 προέβλεπε καί μία “Κυβερνητική Συντονιστική Ἐπιτροπή” ἡ ὁποία: «…ἔχει ὡς ἀποστολήν τήν γενικήν ἐποπτείαν, κατεύθυνσιν καί παρακολούθησιν τῆς πραγματώσεως τοῦ ἔργου καί τόν εἰδικώτερον καθορισμόν τοῦ θέματος τοῦ τάματος τοῦ Ἔθνους».
Αὐτή ἀντικατέστησε τήν “Ἀνωτάτη Ἐπιτροπή” καί στήν τελική μορφή μου (Ν.Δ. 1039/71), ἀπετελεῖτο ἀπό τούς:
- Πρωθυπουργό ὡς Πρόεδρο
- Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος
- Ἀντιπροέδρους τῆς Κυβερνήσεως
- Ὑπουργό Βοηθό Πρωθυπουργοῦ
- Ὑπουργό Πολιτισμοῦ καί Ἐπιστημῶν
- Ὑπουργό Δημοσίων Ἔργων
Γιά τήν ὑποβοήθησι τοῦ ἔργου τῆς ἀνωτέρω Ἐπιτροπῆς, συστάθηκε καί “Γνωμοδοτικό Συμβούλιο” ἀποτελούμενο ἀπό τούς: Δήμαρχο Ἀθηναίων, Πρόεδρο Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, Πρύτανη τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Πρύτανη τοῦ Ε.Μ. Πολυτεχνείου, Γενικό Διευθυντή Ἀρχαιοτήτων καί Ἀναστηλώσεως καί τέλος τόν Κοσμήτορα τῆς Ἀρχιτεκτονικῆς Σχολῆς τοῦ Ε.Μ. Πολυτεχνείου.
Τό Ν.Δ. 320/69 προέβλεπε “Πανελληνίους Ἀρχιτεκτονικούς Διαγωνισμούς” γιά Προσχέδια τοῦ Ναοῦ: «…μεταξύ Ἑλλήνων ἀρχιτεκτόνων, διπλωματούχων τῶν Ἀνωτάτων Σχολῶν τοῦ Ἐθνικοῦ Μετσοβείου Πολυτεχνείου, τῆς Πολυτεχνικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ἤ ἰσοτίμου Σχολῆς τῆς ἀλλοδαπῆς».
Ἐπίσης συνιστοῦσε “Κριτική Ἐπιτροπή” τῶν διαγωνισμῶν, ἡ ὁποία στήν τελική μορφή της (Ν.Δ. 1136/72 - ΦΕΚ 57) ἀπετελεῖτο ἀπό:
- Ἐκπρόσωπο τῆς Ἐκκλησίας.
- Ἕνα μέλος τῆς τάξεως Γραμμάτων καί Τεχνῶν τῆς Ἀκαδημίας.
- Ἕναν ἀρχιτέκτονα τοῦ Ε. Μ. Πολυτεχνείου.
- Ἕναν ἀρχιτέκτονα τῆς Πολυτεχνικῆς Σχολῆς Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
- Ἕναν ἀρχιτέκτονα μέ βαθμό Ἐπιθεωρητοῦ τοῦ Ὑπουργείου Δημοσίων Ἔργων.
- Ἕναν ἀρχιτέκτονα τοῦ Τεχνικοῦ Ἐπιμελητηρίου Ἑλλάδος.
- Ἕναν ἀρχιτέκτονα τῆς Κοσμητείας Ἐθνικοῦ τοπίου καί πόλεων.
Κατά τήν διάρκεια αὐτῶν τῶν ἐτῶν ἔγιναν τρεῖς διαδοχικοί διαγωνισμοί Προσχεδίων τοῦ Τάματος. Ἡ κοινότητα τῶν Ἑλλήνων Ἀρχιτεκτόνων δέν ἐνέκρινε κανένα διότι ἔκρινε ὅτι «δέν πληροῦν τούς βυζαντινούς σχεδιασμούς».
Παρά ταῦτα κατ’ ἄλλους, τά σχέδια ὑπ’ ἀριθμ. 7, 31 καί 35 ἦσαν καλλίτερα ἀπό τόν Πατριαρχικό Ναό Κωνσταντινουπόλεως.
Ἡ θεμελίωσις τοῦ χώρου
Στίς 28 Ὀκτωβρίου 1971 -ἀνήμερα τῆς ἐπετείου τοῦ “ΟΧΙ” καί 150 ἔτη μετά τό 1821- ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος θεμελίωνε τό ἔργο διαμορφώσεως τοῦ χώρου ἀνεγέρσεως τοῦ Ναοῦ.
Παρά τό δριμύ ψῦχος πλῆθος κόσμου εἶχε κατακλύσει τόν χῶρο τοῦ λόφου Ἀγχέστου (Τουρκοβουνίων). Ἡ θεμελίωσις ἔγινε τήν 5η ἀπογευματινή ὥρα στό προαύλιο τῆς Μονῆς τοῦ Προφήτου Ἠλία καί παρέστησαν οἱ Ἀντιπρόεδροι, τά μέλη τῆς Κυβερνήσεως, ὁ Πρόεδρος τῆς Συμβουλευτικῆς Ἐπιτροπῆς, σύσσωμη ἡ ἡγεσία τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων καί ἄλλοι ἐπίσημοι. Στόν ἁγιασμό χοροστάτησε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἱερώνυμος μέ τρεῖς ἀκόμη Μητροπολῖτες. Κατόπιν τόν λόγο ἔλαβαν ὁ Πρόεδρος τοῦ “Εἰδικοῦ Ταμείου Ἀνεγέρσεως” Ἀριστείδης Σκυλίτσης καί ὁ Ὑπουργός Δημοσίων Ἔργων Κων/νος Παπαδημητρίου. Τελευταῖος μίλησε ὁ Πρωθυπουργός ὁ ὁποῖος εἶπε:
«Νομίζω ὅτι τό Κράτος ὀφείλει νά προσθέση ἕνα ἀκόμη κίνητρον, τό ὁποῖον θά βοηθήση τούς Ἕλληνας ἀρχιτέκτονας νά ἀνταποκριθοῦν εἰς τήν ἱστορικήν πρόσκλησιν καί νά δώσουν τόν καλλίτερον ἑαυτόν των προκειμένου νά προέλθη ἐκ τῆς μελέτης των, ἔργον ἄξιον πράγματι τοῦ σκοποῦ τόν ὁποῖον θά ἐπιτελέση τοῦτο. Κατόπιν αὐτοῦ, ἀνακοινῶ ὅτι εἰς τόν πρῶτον βραβευθησομένον ἀρχιτέκτονα, ἡ Κυβέρνησις –πέραν τῶν ὑπό τοῦ Ταμείου προβλεπομένων βραβείων- θά χορηγήση 5.000.000 δρχ., εἰς τόν δεύτερον 3.000.000 δρχ. καί εἰς τόν τρίτον 2.000.000 δρχ. Ἔχω τήν ἐλπίδα ὅτι δέν θά ἐπιτρέψη ὁ κόσμος τῶν ἀρχιτεκτόνων τῆς Ἑλλάδος νά καταφύγωμεν εἰς διεθνή διαγωνισμόν διά τό ἔργον».
Μέσα στά ἑπόμενα 2 χρόνια ὁ χῶρος τῶν “Τουρκοβουνίων” μεταμορφώθηκε σέ αὐτό πού γνωρίζουμε σήμερα ὡς Ἀττικό Ἄλσος. Ἀπαλλοτριώθηκε χῶρος πενταπλάσιος τοῦ Ἐθνικοῦ Κήπου, καλύφθηκαν τά σπήλαια τῶν λατομείων καί δενδροφυτεύθηκε ὁ λόφος. Διανοίχθηκε ἡ Περιφερειακή Λεωφόρος (καί περιμετρικές ὁδοί) ἡ ὁποία θά ἀποτελοῦσε συνέχεια τῆς Ἠρώδου Ἀττικοῦ μέ τοῦνελ κάτω ἀπό τόν Λυκαβηττό καί τέλος βορειοδυτικά τοῦ Τάματος νά ἐνωθῆ μέ τήν Ἀττική Ὁδό στήν Φραγκοκκλησιά ἤ στά δυτικά ὅρια τῆς Μεταμορφώσεως!...
Διεξήχθησαν τρεῖς διαδοχικοί διαγωνισμοί προσχεδίων τοῦ Τάματος πού κρίθηκαν ἀπό “Κριτική Ἐπιτροπή” μέ βάσι τό Ν.Δ. 1136/72 (ΦΕΚ 57). Ἡ κοινότητα τῶν Ἑλλήνων Ἀρχιτεκτόνων ἔκρινε ὅτι «δέν πληροῦν τούς βυζαντινούς σχεδιασμούς». Παρά ταῦτα, τά σχέδια ὑπ’ ἀριθμ. 7, 31 καί 35 κρίθηκαν καλλίτερα ἀπό τόν Πατριαρχικό Ναό Κωνσταντινουπόλεως.
Τό Ταμεῖο συγκέντρωσε συνολικά 453.000.000 δρχ. καί ἔγινε 4ος Διαγωνισμός ὁ ὁποῖος ἐνεκρίθη. Ἡ ἀνέγερση τοῦ Ναοῦ προεβλέπετο νά ἀρχίση τό ἔτος 1974.
Τό καθεστώς Ἰωαννίδη τό πάγωσε καί ἡ λεγομένη “μεταπολίτευση” τό ματαίωσε.
Μέσα στό κῦμα σπιλώσεως, ὑπεβλήθη μήνυση ἐναντίον τοῦ Ἀρ. Σκυλίτση γιά δῆθεν κατάχρηση τῶν 453.000.000 δρχ. τοῦ Ταμείου. Ὁ Σκυλίτσης παρουσίασε τίς ἀποδείξεις ἐσόδων καί ἐξόδων βεβαιωμένες ἀπό τό Ἐλεγκτικό Συνέδριο καί ὄχι μόνον κατάχρηση δέν βρέθηκε, ἀλλά ἀπεδείχθη ὅτι ὁ ἴδιος εἶχε βάλει ποσά ἀπό τήν προσωπική του περιουσία ὑπέρ τοῦ Τάματος! Ἀντί καταδίκης, τό βούλευμα τόν ἐξύμνησε γιά τόν χρηστό τρόπο διαχειρήσεως τῶν χρημάτων! Τά χρήματα τοῦ Ταμείου ἦσαν ἄθικτα μέχρι τελευταῖας δεκάρας μέχρι τό 1974.
Καί ἐδῶ τίθεται τό ἐρώτημα: Τί ἔγιναν αὐτά τά χρήματα μετά τήν “μεταπολίτευση”;…
Τό 2024 συμπληρώνονται 200 χρόνια ἀπό τόν ὅρκο τῶν Ὁπλαρχηγῶν στόν Μεγαλοδύναμο, γιά τήν οἰκοδόμησι μεγαλειώδους Ναού ἀφιερωμένου στόν Σωτῆρα Χριστό. Καί τό Ἔθνος ὁφείλει νά ἐκπληρώση τό Τάμα του...
