"ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ" (400 μ.Χ-439 μ.Χ.): ΤΟ ΑΝΤΙΒΑΡΒΑΡΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΠΟΥ ΕΛΛΗΝΟΠΟΙΗΣΕ ΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη

Τά προηγηθέντα

Ἡ συνθήκη εἰρήνης τοῦ 382 με τούς Γότθους ἐπέτρεπε τήν ἐγκατάσταση καί αὐτονομία τους στίς ἀκατοίκητες περιοχές Δακίας καί Θράκης, ἀπαλλαγή ἀπό φορολογία καί μισθοφορική στρατολόγησή τους ὡς “foederati” (φοιδεράτοι), ὑπό τίς διαταγές δικῶν τους ἀξιωματικῶν. Δημιουργοῦσε ἕνα βαρβαρικό παρακράτος μέσα στήν αὐτοκρατορική ἐπικράτεια! Τό γερμανικό στοιχεῖο ὑπερίσχυσε ἐπικίνδυνα στόν αὐτοκρατορικό στρατό καί σταδιακά σέ σημαντικές διοικητικές θέσεις.

Τό μῖσος τῶν κατοίκων κατά τῶν Γότθων φάνηκε όταν ὁ λαός τῆς Θεσσαλονίκης ἐκδήλωσε «τά ἀντιγερμανικά του αἰσθήματα» [«Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους» Τόμος Ζ’ σελ. 87 (Ἐκδοτική Ἀθηνῶν).], κατακρεουργώντας τόν Γότθο Βουδέριχο καί ἀξιωματικούς του. Γεγονός πού οδήγησε τόν Θεοδόσιο Α' στήν σφαγή τῶν στασιαστῶν στόν Ἱππόδρομο Θεσσαλονίκης, χωρίς κάν νά περιμένη τήν ἔγκριση ἀποφάσεως ἀπό τήν Σύγκλητο. Πράγμα πού ἐξόργισε τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀμβρόσιο πού τοῦ ἀνήγγειλε τόν ἀφορισμό του.

Τό 395 οἱ Βησιγότθοι φοιδεράτοι, ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ ἀρειανιστή Γότθου Ἀλαρίχου, ἐξεγέρθηκαν κατά τῆς Αὐτοκρατορίας καί ἄρχισαν νά λεηλατοῦν τήν Θράκη. καί τήν νότιο Ἑλλάδα...

Ἡ ἑλληνοκεντρική ἀντιβαρβαρική παράταξη

Τό ἔτος 400, νέος Ὕπαρχος Ἀνατολῆς ἀνέλαβε ὁ Αὐρηλιανός, ὁ ὁποῖος, κατά τόν Τηλέμαχο Λουγγῆ: «κέρδισε τήν ὑποστήριξη ὄχι μόνο τῶν ἐθνικῶν φιλοσοφικῶν κύκλων, ἀλλά καί τῆς ὀρθόδοξης ἀριστοκρατίας καί γενικά ὅλων ὅσων ὁραματίζονταν τήν ἀντικατάσταση τῶν ἄξεστων βαρβάρων καί τῶν “καινῶν ἀνθρώπων” τοῦ Εὐτροπίου μέ ὅτι καλύτερο εἶχε δημιουργήσει ἡ μακραίωνη ἑλληνορωμαϊκή παράδοση» [«Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’ σελ. 98]

Ὅπως γράφει ὁ Α. Α. Vasiliev: «Ὁ ἐγχώριος ἑλληνο-ρωμαϊκός πληθυσμός παρακολουθοῦσε τήν ἀνάπτυξη τῶν Γερμανῶν μέ ἀνησυχία καί ἐνίσχυσε μία ἀντίγερμανική κίνηση…» [«Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας», Τόμος πρῶτος, σελ. 120].

Ὁ Αὐρηλιανός κέρδισε καί τήν ὑποστήριξη τῆς συζύγου τοῦ Αὐτοκράτορος Ἀρκαδίου, Εὐδοξίας, καθώς καί τοῦ Σατουρνίνου, τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννου Χρυσοστόμου, τοῦ Ἀστερίου, τοῦ ποιητοῦ Θεοτίμου, τῶν φιλοσόφων Πυλαιμένους καί Τρωίλου κ.ἄ.

Ἡ ἀντιβαρβαρική αὐτή παράταξη ἔλαβε τό χαρακτηριστικό ὄνομα “Πανελλήνιον”. Εἶναι σαφές ἀπό τήν ὀνομασία καί μόνον, ὅτι ἐπρόκειτο γιά ἀφύπνιση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Ἡ Emilienne Demoudeot γράφει χαρακτηριστικά:

«Τό ἔτος 400 ἔμελλε νά ἀνακύψη μία ἀντιζηλία ὀξύτερη ἀπό τήν ἁπλή ἀναμέτρηση δύο φιλοδοξιῶν πού εἶχε φέρει ἀντιμέτωπο τόν Στιλίχωνα μέ τόν Ρουφίνο καί κατόπιν μέ τόν Εὐτρόπιο. Στό ἑξῆς, τά δύο συστήματα θά συγκρουσθοῦν μέ σφοδρότητα πού θά παροξύνει ἡ ἀφύπνιση τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου, ἀπό αἰώνες ἀπόναρκωμενου στά πλαίσια τῆς ρωμαϊκῆς οἰκουμενης. Οἱ Ρωμαῖοι της Ἀνατολῆς, ὑπό τήν ἀπειλή ὅλο καί πιό πολυάριθμων βαρβάρων, εἶχαν ἤδη ἀποκτήσει ἔντονη συνείδηση τῶν ἰδιαίτερων τούς συμφερόντων. Φοβούμενοι ἐπί πλέον τίς ἡγεμονικές τάσεις τῆς σημαντικά διαφοροποιημένης Δύσεως, ἄρχισαν νά θυμοῦνται ὅτι δέν εἶναι Λατίνοι, ἀλλά Ἕλληνες, ἀρκετά πλούσιοι καί ἀρκετά ἰσχυροί ὥστε νά εἶναι αὐτάρκεις» [«De l'unite a la division de l'Empire romain»].

Ὁ Πατριάρχης Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος

"Ρωμαλέα ἐνέργεια τοῦ ἀναγεννωμένου Ἑλληνισμοῦ"

Θεωρητικός ἐκφραστής τοῦ “Πανελληνίου” τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὑπῆρξε ὁ Κυρηναῖος φιλόσοφος καί μετέπειτα Ἐπίσκοπος Πτολεμαϊδος Συνέσιος μέ τό ἔργο τοῦ «Περί βασιλείας», στό ὁποῖο -μεταξύ ἄλλων- εἰσηγήθηκε δημιουργία ἐθνικοῦ στρατοῦ μέ στρατολόγηση τῶν πολιτῶν καί τήν ἀπαλλαγή ἀπό τά βαρβαρικά μισθοφορικά.

Πράγματι, τό κίνημα πλαισίωσαν Ἕλληνες διανοούμενοι, φιλόσοφοι, ρήτορες καί ποιητές ὅπως ὁ Πυλαιμένης, ὁ Πρόκλος, ὁ Θεότιμος, ὁ Τρωϊλος καί κατά τόν Διονύσιο Ζακυθηνό ἀπετέλεσε «ρωμαλέαν ἐνέργειαν τοῦ ἀναγεννωμένου Ἑλληνισμοῦ». [«Βυζαντινή Ἱστορία 324 - 1071» σελ. 54].

Γράφει ἡ καθηγήτρια Αἰκατερίνη Χριστοφιλοπούλου, πώς τό κίνημα αὐτό: «συνείγειρεν ἐξέχοντας τῆς ἐποχῆς πολιτικούς καί ἐκκλησιαστικούς ἡγέτας, πιστούς της ἑλληνικῆς πνευματικῆς καί πολιτικῆς παραδόσεως, πεποιθότας εἰς τήν ὑπεροχήν τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἔναντι τοῦ εἰσβαλόντος πανταχοῦ βαρβαρικοῦ στοιχείου. Οὔτως ἐδημιουργήθη ἀντιγερμανικόν κόμμα…» [«Βυζαντινή Ἱστορία», Α’ σελ. 185].

Ὅπως περιγράφει ὁ Vasiliev: «Ἡ μερίδα αὐτή ἀντιπροσώπευε τήν ἐθνικιστική καί θρησκευτική ἰδεολογία, ἡ ὁποία ἦταν ἀντίθετη πρός τήν συνεχῶς αὐξανόμενη ἐπιρροή τῶν ξένων καί τῶν βαρβάρων» [«Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας», Τόμος πρῶτος, σελ. 126].

Στίς 3 Αὐγούστου τοῦ 400, ἡ Εὐδοξία ἀνακηρύχθηκε Αὐγούστα καί ὁ Αὐρηλιανός μπόρεσε νά ἐφαρμόση τό φιλόδοξο πρόγραμμά του τοποθετώντας στίς ἐπίκαιρες διοικητικές θέσεις ἐμπίστους του καί ἐξασφαλίζοντας ἔτσι τόν πλήρη ἔλεγχο τῆς κρατικῆς μηχανῆς. Ἔτσι, κατά τόν Κ. Ἄμαντο «πρῶτος συνετέλεσεν εἰς τήν ἀφύπνισιν τοῦ ἑλληνικοῦ αἰσθήματος». [«Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους», Τόμος πρῶτος, σελ. 76].

Κυριάρχη πλέον ἡ παράταξη τοῦ “Πανελληνίου” στήν Κωνσταντινούπολη, ἐστράφη ἐναντίον τῶν βαρβάρων καί κυρίως κατά τοῦ Γότθου Γαϊνᾶ, ὁ ὁποῖος κατηγορήθηκε γιά ἐσχάτη προδοσία.

Συνέσιος ὁ Κυρηναίος: ὁ θεωρητικός ἐκφραστής τοῦ “Πανελληνίου”

Ἡ ἀντιγοτθική ἐξέγερση τῆς Κωνσταντινουπόλεως

Ὁ Γαϊνᾶς τότε συμμάχησε μέ τόν ἐξεγερθέντα ὁμόφυλό του Τριβιγίλδοστα Θυάτειρα καί ἀπό κοινοῦ βάδισαν κατά τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Ὁ ἄβουλος Ἀρκάδιος, ἀποδέχθηκε τίς ἀξιώσεις τοῦ Γαϊνᾶ νά τόν διορίση “στρατηλάτη ἑκατέρας δυνάμεως”, νά εἰσέλθουν τά βαρβαρικά στρατεύματα στήν Πόλη καί νά ἐξορισθοῦν οἱ Αὐρηλιανός, Σατουρνίνος καί Ἰωάννης. Κατόπιν αὐτῶν, εἰσῆλθαν στήν Κωνσταντινούπολη περί τά 35.000 βαρβαρικά στρατεύματα.

Ὁ λαός τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐξέφραζε ἀνοικτά τήν δυσαρεσκειά του «κατά τῶν ἀλλοφύλων καί αἱρετικῶν Γότθων» [«Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους», Τόμος Ζ’ σελ. 99], ἡ ὁποία κορυφώθηκε μέ τήν ἀπαίτηση τῶν Γοτθικῶν κατοχικῶν δυνάμεων νά τούς παραχωρηθῆ Ἐκκλησία γιά τήν τέλεση ἀρειανικῆς λειτουργίας, γεγονός στό ὁποῖο ἀντιτάχθηκε μέ πεῖσμα ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.

Ἡ ἑλληνική ἀντίδραση δέν θά ἀργοῦσε νά ἐκδηλωθῆ. Μέ ἀφορμή τήν μετάβαση τοῦ Γαϊνᾶ μέ μικρή δύναμη, στόν ναό τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου στό Ἕβδομον, ὁ πληθυσμός τῆς Πόλεως ἐπιτέθηκε κατά τῶν Γότθων, οἱ ὁποῖοι τράπηκαν σέ φυγή καί κατέφυγαν στόν ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας.

Ὅταν ὁ Γαϊνᾶς ἔμαθε τά γεγονότα καί προσπάθησε νά ἐπιστρέψη στήν Κωνταντινούπολη, δέχθηκε καταιγισμό βελῶν, ἐνῶ ὁ Ἀρκάδιος -ὑπό τήν πίεση τοῦ λαοῦ- ὑποχρεώθηκε νά τόν ἐπικηρύξη «δημόσιο πολέμιο».

Ὁπλισμένοι πολίτες ἀπέκρουσαν σέ ὅλη τήν Θράκη τά στίφη τῶν βαρβάρων, ἐνῶ στήν Κωνσταντινούπολη σφαγιάσθηκαν περίπου 7000 Γότθοι.

Πλήρης ἐπικράτηση τῆς ἐλληνικῆς παρατάξεως

Οἱ ἐξόριστοι ἡγέτες τοῦ “Πανελληνίου” Αὐρηλιανός, Σατουρνίνος καί Ἰωάννης ἐπέστρεψαν θριαμβευτικά καί ἀνέλαβαν διοικητικές θέσεις, ἐνῶ ὁ ἐξελληνισμένος γότθος στρατηγός τῆς Ἀνατολῆς Φλάβιος Φράβιδας ἐκπαίδευσε καί στρατολόγησε πολίτες, ἐπιτέθηκε κατά τοῦ Γαϊνᾶ καί ἐξολόθρευσε τόν στόλο του. Τελικά ὁ Γαϊνᾶς διέφυγε στόν Δούναβη, ὅπου τόν σκότωσε ὁ βασιλέας τῶν Οὕννων Οὔλδης καί ἀπέστειλε τήν κεφαλή του στόν Ἀρκάδιο.

Πανίσχυρη πλέον ἡ ἀντιβαρβαρική παράταξη, ξεκίνησε πρόγραμμα ἀναδιοργανώσεως τοῦ Στρατοῦ μέ στρατολόγηση πολιτῶν, πρᾶγμα πού στηρίχθηκε καί ἀπό τόν Ἀνθέμιο, πού τό 405 διαδέχθηκε τόν Αὐρηλιανό ὡς Ὕπαρχος Ἀνατολῆς.

Τά γεγονότα ὑπῆρξαν καταλυτικά γιά τήν ἀφύπνιση τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως, τήν αὐτοσυνειδησία τοῦ ἀνατολικοῦ τμήματος τῆς Αὐτοκρατορίας καί τήν ὁριστική ὁδό τοῦ ἐξελληνισμοῦ της.

Τόν Ἀρκάδιο διαδέχθηκε στόν θρόνο ὁ Θεοδόσιος Β’ καί στά χρόνια της βασιλείας του, τεράστια συμβολῆ στόν ἐξελληνισμό καί στήν ἀναγέννηση τῆς ἑλληνικῆς διανοήσεως εἶχε ἡ Ἀθηναία Αὐτοκράτειρα Ἀθηναΐδα - Εὐδοκία χάρις στήν οποία ἀναδιοργανώθηκε τό Πανδιδακτήριον. καθιστώντας τήν Κωνσταντινούπολη πνευματικό κέντρο τοῦ Ἑλληνισμοῦ (27-2-425).

Ἡ Ἑλληνίδα Αὐτοκράτειρα Ἀθηναΐς - Εὐδοκία

Παράλληλα, ὁ Κῦρος ὁ Πανοπολίτης, Ἕλληνας «ἄνθρωπος τῶν γραμμάτων καί ποιητής, ἡ ἑλληνικότατη κουλτούρα τοῦ ὁποίου τόν εἶχε φέρει ἐδῶ καί πολύ καιρό κοντά στήν ἡγεμονίδα» [Charles Diehl «Ἱστορία τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας», Τόμος Ε’ σελ. 706], θέσπιζε τό 439 γιά πρώτη φορά τό «ἑλληνιστί διατίθεσθαι»...

Ἀπεικόνηση τοῦ Πανδιδακτηρίου Κωνσταντινουπόλεως

Ἡ Αὐτοκρατορία τοῦ Μέσου Ἑλληνισμοῦ παγιωνόταν...

Διαβάστε περισσότερα στο βιβλίο του Μάνου Ν. Χατζηδάκη "ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 324-1081: Από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως την άνοδο των Κομνηνών (Εκδόσεις ΠΕΛΑΣΓΟΣ, Χαρ.Τρικούπη 14 Αθήνα. Τηλ. 2106440021)