27 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 537: ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ

τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη, Προέδρου Δ.Σ τοῦ ΕΠΟΚ

Τό 330 ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος ξεκίνησε τήν οἰκοδόμησι ἑνός ναοῦ τῆς Ἁγίας του Θεοῦ Σοφίας. Τά ἐγκαίνια ἐκείνου τοῦ πρώτου Να­οῦ, ἔγιναν τό 360 ἐπί Κωνσταντίου Β’. Ὁ πρῶτος αὐτός ναός κα­­τα­στρά­­φηκε τό 404 καί ἐπί Θεοδοσίου Β’ ἀνηγέρθη ὁ δεύτερος να­ός τῆς Ἁγίας Σοφίας τό ἔτος 415. Εἶναι αὐτός πού κατα­στρά­φη­κε κατά τήν Στάσι τοῦ “Νίκα”.

Ἀμέσως μετά τήν καταστολή τῆς ἐξεγέρσεως ὁ Ἰουστινιανός ἀποφάσισε νά κτίση ἕναν περίλαμπρο καί μεγαλειώδη νέο Ναό τῆς Ἁγίας του Θεοῦ Σοφίας, πού ὅμοιό του δέν εἶχε ξαναδεῖ ὁ κό­σμος. Τό ἔργο αὐτό ἀνέθεσε σέ δύο μεγάλους Ἕλληνες ἀρχιτέ­κτο­νες: Τόν Ἀνθέμιο ἀπό τίς Τράλλεις καί τόν Ἰσίδωρο ἀπό τήν Μίλητο.

Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησιά ἄρχισε νά κτίζεται στίς 23 Φεβρουαρίου τοῦ 532 καί ἐγκαινιάσθηκε ἐπισήμως στίς 27 Δεκεμβρίου τοῦ 537. Δηλαδή ἀνοικοδομήθηκε σέ 5 χρόνια, 11 μῆνες καί 10 ἡμέρες. Δύο σει­σμοί προκάλεσαν ζημιές τό 553 καί τό 557 καί μετά τίς ἐπι­σκευές, ξαναεγκαινιάσθηκε στίς 25 Δεκεμβρίου τοῦ 563.

Ἀνθέμιος καί Ἰσίδωρος: Οἱ Ἕλληνες ἀρχιτέ­κτο­νες

Ὁ Ἀνθέμιος ἦταν Ἕλληνας γεωμέτρης, φυσικός, ἀρχιτέκτονας, μη­­­­­χα­νι­κός καί γλύπτης. Πατέρας του ἦταν ὁ ἰατρός Στέφανος. Φημι­σμέ­­νοι ἰατροί ἦσαν καί οἱ ἀδελφοί του Διόσκουρος καί Ἀλέξανδρος. Ὁ τρί­τος ἀδελφός του, Ὀλύμπιος ἔγινε νομικός καί ὁ τέταρτος Μητρόδωρος, διακεκριμένος λόγιος. Ὁ Ἀνθέμιος περιέγραψε τήν κατασκευή τῆς ἑλ­λεί­­­ψεως μέ νῆμα (Boyer 1991, κεφ. «Revival and Decline of Greek Ma­the­ma­tics», σελ. 193) καί συνέγραψε πραγματεία πάνω στίς κωνικές το­μές. Συ­νέ­­ταξε ἐπίσης ἐπισκόπησι γιά τά εἴδη καί τίς διατάξεις τῶν κα­τόπτρων καί ἄλλα σπουδαῖα ἔργα μηχανικῆς, ἀπό τά ὁποῖα σώζονται μόνο ἀπο­σπά­σματα. Μέρος τοῦ ἔργου του «Περί πα­ρ­α­δόξων μηχανη­μά­των» ἐκδό­θη­κε ἀπό τόν L. Dupuy τό 1777. Σέ αὐτό τό ἔργο γράφει γιά τήν ἐλα­στι­κή δύναμι τοῦ ὑδρατμοῦ. Ὁ A. We­ster­mann ἔδω­σε μία ἀνα­θεω­ρημένη ἔκδο­σί του στό ἔργο του «Scriptores rerum mira­bi­lium Graeci» τό 1839.

Ὁ Ἰσίδωρος ἦταν Ἕλληνας μαθηματικός, μηχανικός καί ἀρχιτέ­κτων. Γεννήθηκε στήν Μίλητο τό 442. Ἦταν δάσκαλος μαθηματικῶν καί ἱδρυτής Σχολῆς Μηχανικῶν. Διέσωσε κείμενα του Ευκλείδη καί τοῦ Ἀρχιμήδη, καθώς καί σχόλια τοῦ Εὐτόκιου Ἀσκαλωνίτου σέ ἔργα τοῦ Ἀρχιμήδη καί τοῦ Ἀπολλώνιου. (Carl B. Boyer, «A History of Mathematics», John Wiley & Sons, Inc, 1991, σελ. 193). Ὑπῆρξε ἐπίσης ἐφευρέτης μίας μορφῆς δια­βή­του γιά χάραξη παραβολῶν. (George Johnston Allman, «Greek Geometry from Thales to Euclid», Kessinger Publishing, 2005, σελ. 163)

“σύμβολο τῶν ἑλληνικῶν ἰδεω­δῶν” & “χῶ­ρος θεῖος πού διαπερνᾶ τόν γήινο”

Τό ἀριστουργηματικό αὐτό οἰκοδόμημα συνδύασε τούς δύο τύ­πους ἐκκλησιαστικῆς ἀρχιτεκτονικῆς: Τήν βασιλική μέ τόν περί­κε­ντρο θολωτό ναό. Οἱ τεχνικές λεπτομέρειες δέν εἶναι σκοπός τοῦ παρόντος ἔργου. Θά ἀρκεσθοῦμε μόνο στά ἑξῆς ἐνδεικτικά ση­μεί­α πού ἀναφέρει ὁ Γεώργιος Γαλάβαρης:

«Ἡ Ἁγία Σοφία δέν εἶναι μό­νο ἕνα σύμβολο, ὅπου ἀνα­κα­λύ­φθη­καν γιά πρώτη φορά οἱ ἀρχές τῆς ὀργανικῆς ἀρχιτεκτονικῆς… Δέν ἀποτελεῖ μόνο μία ἐνσά­ρκω­ση τῆς ἔνδοξης καί δραματικῆς ἱστορίας τοῦ Βυζαντίου καί τοῦ ἑλλη­νι­κοῦ ἔθνους. Δέν εἶναι μό­νο σύμβολο τῶν ἑλληνικῶν ἰδεω­δῶν… Ἡ Ἁγί­α Σοφία εἶναι κάτι περισσότερο. Ἐδῶ δημιουργήθηκε γιά πρώτη φο­ρά ἕνας χῶ­ρος θεῖος, πού διαπερνᾶ τόν γήινο χῶρο, ὅπως ἀκρ­ι­βῶς ἡ φλό­­γα τοῦ κεριοῦ διαπερνᾶ τό σκοτάδι… Μπορεῖ κα­νεῖς νά κα­τανοήσει αὐ­τόν τόν χῶρο μόνο σάν εἶδος μουσικῆς. Εἶναι ἕνα εἶδος μου­σ­ικής, μο­ρφή ἄμορφη πού προεκτείνεται, πετά πρός τά ἐπάνω, σκο­τει­νή καί μυστηριώδης, φωτεινή καί χαρούμενη, δη­μιούργημα ἑνός Ἕλληνα, τοῦ Ἀνθεμίου τοῦ Τραλλιανοῦ, πού ἔ­φε­ρε στόν κόσμο τό ὅραμα τοῦ θείου, ὅπως ὁ Φειδίας εἶχε φέρει στήν Ἀθήνα τούς θε­ούς».  («Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθ­νους»Τόμος Ζ’ σελ. 384).