24η ΙΟΥΛΙΟΥ 1974: ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ Ή ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ; Μέρος Β: ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΩΝ 1975/86 & 1968/73

 τοῦ Μάνου Ν. Χατζηδάκη

Ἡ ἀνατροπή τῆς Μεταπολιτεύσεως τῆς 1^ης Ἰουνίου 1973 ἀπό τήν Ἀποστασία τῆς 25^ης Νοεμβρίου 1973, ὁδήγησε στήν παλινδρόμηση^[1] τῆς 24^ης Ἰουλίου 1974. Οἱ ἐκλογές τῆς 10^ης Φε­βρουαρίου 1974 ματαιώθηκαν καί τε­λικά ἔγιναν στίς 17 Νο­εμ­βρίου 1974, δηλαδή μέ καθυστέρηση 9 κρίσιμων μηνῶν πού εἶ­χαν τραγικές συνέπειες καί γιά τήν Ἑλλάδα καί γιά τήν Κύπρο! Ἀκο­λούθησε τό ἀναίτιο ἐπαναληπτικό δημοψήφισμα τῆς 8^ης Δε­κεμ­βρίου 1974, μέ τό ὁποῖο ἡ Κυβέρνηση τῆς «Νέας Δημο­κρατίας» ἁπλῶς ἐπιβεβαίωσε τό δημοψήφισμα τῆς 29^ης Ἰουλίου 1973 μέ σχεδόν ἴδια ποσοστιαία ἀποτελέσματα.

Ἡ σύνταξη τοῦ Συντάγματος τοῦ 1975/1986 σέ σχέση μέ ἐκείνη τοῦ 1968/73^[2]

• Ἡ σύνταξη τοῦ Συντάγματoς 1975/86:

Ἡ Συντακτική Πράξη τῆς 1^ης Αὐγούστου 1974, προέβλεπε καί τήν κατάρτιση «νέου Συντάγματος τῆς Χώρας». Ἡ διαδικασία αὐ­τή ἔγινε πολύ ἁπλοϊκά: στις 7 Ἰανουα­ρί­ου 1975, ἡ κυβέρνηση τῆς «Νέας Δημοκρατίας» κατέθεσε στήν Βου­λή τίς συνταγματικές προ­­τάσεις της.

Τήν ἑπόμενη, ἡ Ε΄ Ἀναθεωρητική Βουλή ἐξέλεξε μία “Κοινο­βου­λευτική Ἐπιτροπή” μέ πρόεδρο τόν Κωνσταντῖνο Τσά­τσο, ἡ ὁποία ὁλοκλήρωσε τίς ἐργασίες της στίς ἀρχές Ἰουνίου 1975. Στίς 7 Ἰουνίου 1975 τό νέο Σύνταγμα ἐτέθη ὑπό τήν κρίση τῆς Βουλῆς. Καί ἐγκρίθηκε μόνο ἀπό τήν κυβερνητική πλειοψηφία (220 βουλευτές) ἐνῶ σύσσωμη ἡ ἀντιπολίτευση ἀποχώρησε στίς 21 Μαΐου 1975 ἀπό τήν διαδικασία, χωρίς νά τό ψηφίσει! Τό Σύνταγμα αὐτό δημοσιεύθηκε πλέ­ον (ΦΕΚ A’ 111/1975) καί ἄρχισε νά ἰσχύει στίς 11 Ἰουνίου 1975.

Ἐπί Κυβερνήσεως ΠΑ.ΣΟ.Κ., στίς 6 Μαρτίου 1986, ἀναθεωρήθηκε ἀπό τήν ΣΤ’ Ἀναθεωρητική Βουλή ὅσον ἀφορᾶ μόνο τίς ἐξουσίες τοῦ ΠτΔ καί ἔκτοτε ἀποκαλεῖται Σύνταγμα τοῦ 1975/86. Περαιτέρω μικρές συμπληρώσεις - ἀναθεωρήσεις του, ἔγιναν τό 2001, τό 2008 καί τό 2019, ἀλλά δέν ἀφοροῦντό πολιτειακό-πολιτικό του πλαίσιο καί ἔτσι δέν θά ἀσχοληθοῦμε μέ αὐτές.

 - Ἡ σύγκριση μέ τήν σύνταξη τοῦ Συντάγματος 1968/73:

- Σύνταγμα 1968/73: παρότι ἔγινε ὑπό καθεστώς “ἐκτάκτων ἐξουσιών”, ἡ διαδικασία συντάξεώς του ὑπῆρξε πρωτοφανής. Τό ἀρχι­κό Σχέδιο τῆς Ἐπιτροπῆς Μητρέλια ἐκτέθηκε στόν ἑλληνικό λαό μέ μία ἐκστρατεία ἐνημερώσεως τῆς κοινῆς γνώμης. Δημο-σιεύ­θηκαν ἐλεύθερα ἑκατοντάδες μελέτες καί γνῶμες. Ἐγκαινιά­σθηκε κατά παγκόσμια πρωτοτυπία μία μέθοδος “ἀμέσου” ἤ ἀλ­λιῶς “συμμετοχικῆς δημοκρατίας” μέ τίς δύο ἀποκαλούμενες «Ἐλεύ­­θερες Δημόσιες Συζητήσεις», στίς ὁποῖες περίπου 5.000.000 Ἕλληνες πολίτες, ἀλλά καί ὅλα τά ἐπαγγελματικά σωματεῖα, συνε­ται­ριστικοί ὀργανισμοί καί ἑνώσεις ἐξέφρασαν τήν γνώμη τους γιά κάθε ἄρθρο του! Κατόπιν αὐτῆς τῆς ἐξελικτικῆς διαδικασίας, τό Σύνταγμα ἐτέθη ὑπό τήν κρίση τοῦ λαοῦ μέ δύο δημοψη­φίσματα (ἕνα τό 1968 καί ἕνα τό 1973) Στό πρῶτο τό ἐνέκριναν 4.713.412 Ἕλληνες καί στό δεύτερο ξανά 3.870.124 Ἕλληνες!

- Σύνταγμα 1975/86: συνετάχθη ἁπλῶς ἀπό μία Κοινοβου­λευτική Ἐπιτροπή ἑνός κόμματος. Δέν ἐκτέθηκε δημόσια στόν ἑλληνικό λαό. Δέν ἔλαβε χώρα καμμία ἐκστρατεία ἐνημερώσεως τῆς κοινῆς γνώμης. Δέν ὑπῆρξε καμμία διαδικασία λαϊκῆς συμμετοχῆς σέ ἀτομικό ἤ συλλογικό ἐπίπεδο στήν σύνταξή του. Δέν ἐτέθη ὑπό τήν ἔγκριση τοῦ λαοῦ μέ δημοψήφισμα. Ἁπλῶς ψηφίστηκε ἀπό τήν κοινοβουλευτική πλειοψηφία 220 βουλευ­τῶν, μέ ἀπέχουσα ἀκόμη καί τήν ἀντιπολίτευση.

Συμπερασματικά: τό Σύνταγμα τοῦ 1968/73 ὑπῆρξε προϊόν πανελλήνιας δημοκρατικῆς διαδικασίας μέ συμμετοχή ἑκατο­ντά­δων χιλιάδων πολιτῶν πού ψηφίστηκε ἀπό ἑκατομμύρια Ἑλ-λήνων. Τό Σύνταγμα 1975/86 ὑπῆρξε προϊόν κομματικῆς ἐπιτροπῆς χωρίς λαϊκή συμμετοχή πού ψηφίστηκε ἀπό 220 ἀνθρώ­­πους.

Πολιτειακή σύγκριση τῶν δύο Συνταγμάτων (1968/73 -1975/86)

 Ἡ σημαντικότερη διαφορά τῆς Μεταπολιτεύσεως τῆς 1^ης Ἰουνίου 1973 καί τῆς Παλινδρομήσεως τῆς 24^ης Ἰουλίου 1974, εἶναι ἡ ποιότητα τῶν Συνταγμάτων τους καί τό τί εἴδους Δημοκρατία θε­με­λίωναν.

• Ἡ μορφή τοῦ Πολιτεύματος:

- Σύνταγμα 1968/73: ἀρχικῶς «ἑδραίωνε» τήν Βασιλευομενη Δη­μοκρατία (1968), μειώνοντας μέν τά προνόμιά της, ἀλλά καί ἐξυψώνοντας τήν σέ «σύμβολο τοῦ Ἔθνους» καί προστατεύο­ντας τήν ἀπό ἐμπλοκή στίς κομματικές δοσοληψίες. Στήν τελική του φάση (1973), ἐγκαθίδρυσε μία Προεδρική Δημοκρατία ξεκάθαρα ἐλλη­νικής ἐμπνεύσεως, πού δέν ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα ἀντι­γρα­φῆς ξένων προτύπων. Μέ αὐτήν, ὁ ΠτΔ^[4]:

α) Ἐκλέγεται ἀπ’ εὐθείας ἀπό τόν λαό μέ δημοψή­φισμα, γε-γονός πού τόν καθιστοῦσε φορέα τῆς λαϊκῆς ἐντολῆς, προ­σδί­δο­ντας δυναμική μορφή στό πολίτευμα.

β) Ἔχει 7ετή θητεία, ὥστε νά μή συμπίπτουν οἱ βουλευτικές μέ τίς προεδρικές ἐκλογές, ἀλλά χωρίς δικαίωμα ἐπανεκλογῆς, ὥστε νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τό “σύμπλεγμα ἐπανεκλογής” (δημοκοπία μέ σκοπό τήν Ἐκλογή του γιά δεύτερη θητεία).

γ) Μέ τό δικαίωμα τοῦ ἄμεσου φορέα λαϊκῆς ἐντολῆς, διαθέ­τει ἄμεση ἐκτελεστική ἐξουσία στούς τομεῖς τῆς Ἐθνικῆς Ἀμύνης, τῆς Ἐξωτερικῆς Πολιτικῆς καί τῆς Δημοσίας Τάξεως, ὡς τούς κατ’ ἐξοχήν τομεῖς πού χρήζουν ὑπερκομματικῆς διαχειρίσεως.

δ) Διαθέτει τό δικαίωμα ἀρνησικυρίας (βέτο) ἐπί τῶν νόμων, καθώς καί τό δικαίωμα αὐτόβουλης προσφυγῆς σέ δημοψήφισμα ἐάν διαφωνοῦσε μέ νόμο ἤ πράξη τῆς Κυβερνήσεως πέραν τῶν ἁρμοδιοτήτων του, προσδίδοντας περαιτέρω λαϊκό χαρακτήρα στό πολίτευμα.

ε) Διαθέτει τό δικαίωμα νά ἀπευθύνει αὐτοβούλως διαγγέλματα, νά κηρύττει τόν Στρατιωτικό Νόμο γιά 30 ἡμέρες αὐτοκλήτως καί νά προεδρεύει τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου ὅποτε τό κρίνει ἀναγκαῖο.

στ) Εἰσάγει τόν θεσμό Ἀντιπροέδρου τῆς Δημοκρατίας, ὁ ὁποῖος ἐπικουρεῖ καί ἀναπληρώνει ὅταν χρειάζεται τόν ΠτΔ.

- Σύνταγμα 1975/86: ἐγκαθίδρυσε μία Προεδρευομένη Δημοκρατία. Μέ αὐτήν, o ΠτΔ:

α) Δέν ἐκλέγεται ἀπό τόν λαό, ἀλλά ἀπό τά 2/3 τῆς Βουλῆς ἤ σέ ἀκραία περίπτωση τά 3/5 τῆς Βουλῆς. Ἡ ἐκλογή μέσω κοινοβουλίου καθιστά τόν Πρόεδρο δέσμιό του καί ὁδηγεῖ μοιραία σέ μυ­στικό “παζάρι” τῶν κομμάτων, χωρίς λαϊκή συμμετοχή. Ἀρχικῶς, ἡ ψηφοφορία ἦταν μυστική (1975), ἀλλά κατέστη ὀνομαστική (1986), ἐπιδεινώνοντας τήν κατάσταση λόγω “κομματικῆς πει­θαρχίας”.

β) Ἔχει 5ετή θητεία μέ δικαίωμα ἐπανεκλογῆς γιά δεύτε-ρη φορά. Ὅποτε συμπίπτει πιό συχνά μέ τίς βουλευτικές ἐκλογές, ἐνῶ δέν ἀπαλλάσσεται ἀπό τό “σύμπλεγμα ἐπανεκλογής”, ὑποβι­βάζοντας περαιτέρω τήν ὑπερκομματική - ἐθνική του στάθμη καί τήν ποιότητα τοῦ πολιτειακοῦ του ρόλου.

γ) Οἱ ἐξουσίες του στό Σύνταγμα τοῦ 1975 εἶναι ἀντίγρα-φο τῶν ἐξουσιῶν πού προσέδιδε τό Σύνταγμα τοῦ 1968 στόν Βασιλέα! Ἐδῶ δηλαδή, τό Σύνταγμα τοῦ 1975 οὔτε καινοτόμησε, οὔτε γύρισε στό Σύνταγμα τοῦ 1952. Ἀντέγραψε σχεδόν αὐτού-σιες τίς μεταρρυθμίσεις τῶν βασιλικῶν προνομίων τοῦ… “δικτατορικοῦ” Συντάγματος πού ἀνέτρεψε καί ἁπλῶς σχεδόν ὅπου ἔγρα­φε «Βασιλεύς», τό ἀντικατέστησε μέ «Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας».

δ) Κατά τήν ἀναθεώρηση τοῦ 1986 ὅμως, ὅλες οἱ προεδρι-κές ἐξουσίες ἀφαιρέθηκαν! Κάθε ρυθμιστική δυνατότητα ἤ λειτουργική δυνατότητα (διαλύσεως τοῦ κοινοβουλίου σέ περίπτω-ση δυσαρμονίας πρός τήν λαϊκή θέληση, διακριτική εὐχέρεια παύσεως κυβερνήσεως κλπ.). Τοῦ ἀφαιρέθηκε ἀκόμη καί ἡ δυνατότητα διαγ­γέλματος χωρίς πρωθυπουργική ἔγκριση (!), καθώς καί ἡ προ­συ­πογραφή κάθε πράξεώς του ἀπό τήν Κυβέρνηση…

Συμπερασματικά:

Τό Σύνταγμα τοῦ 1968/73 ἐγκαθίδρυσε μία καινοτόμα Προεδρι­κή Δημοκρατία, μέ τόν ΠτΔ νά εἶναι ἕνας λαοπρόβλητος κυβερνήτης ὑψηλῆς ἐθνικῆς στάθμης καί πο­λιτειακής ποιότητος, μέ ἐξουσίες σέ ὑπερκομματικούς τομεῖς πού ἀπέρρεαν ἀπ’ εὐθείας ἀπό τήν λαϊκή ἐντολή.

Τό Σύνταγμα τοῦ 1975/86 ἐπέβαλλε μία ἀνούσια Προε­δρευ­ο­μένη Δημοκρατία, μέ τόν ΠτΔ νά εἶναι ἕνα διακοσμητικό σκεῦ­ος κομματι­κής συναλλαγῆς, μέ καθῆκον νά «ἐγκαινιάζει τά χρυ­σάν­θε­μα», κατά τήν κυνική ἔκφραση τοῦ Ντέ Γκώλ.

 * Πολιτειακοί Θεσμοί:

- Σύνταγμα 1968/73: εἰσήγαγε καινοτόμους θεσμούς, ὅπως:

α) Τό Συμβούλιο τοῦ Ἔθνους, τό ὁποῖο θεσμοθέτησε γιά πρώ­­τη φορά τό παλαιό ἐθιμοτυπικό “Συμβούλιο τοῦ Στέμματος” καθορίζοντας ὅμως πλέον μέ σαφήνεια τόσο τήν σύνθεση ὅσο καί τίς περιπτώσεις πού ἔπρεπε νά κληθεῖ ἀπό τόν ΠτΔ.

β) Τό Συνταγματικό Δικαστήριο, τό ὁποῖο ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς πιό ριζοσπαστικούς, καινοτόμους θεσμούς πού εἰσήχθησαν ποτέ σέ Σύνταγμα. Πρόκειται γιά τόν ἀπόλυτο φρουρό τοῦ Συντάγματος, ἀφοῦ οἱ ἁρμοδιότητές του διασφάλιζαν τόν ἔλεγχο τοῦ ΠτΔ, τῆς Βουλῆς, τῆς Κυβερνήσεως, τήν συνταγματική ἐγκυρότητα τῶν ὑποψηφίων, τῶν ἐκλογῶν, τῶν Νομοθετικῶν Διαταγμά-των καί εἶχαν ὑπό διαρκῆ ἐποπτεία τήν ἐθνική καί δημοκρατική λειτουργία τῶν κομμάτων. Μέ αὐτόν τόν θεσμό, κάθε παρερμη-νεί­α, παραβίαση ἤ δημαγωγική ἐκμετάλλευση τοῦ Συντάγματος εἶναι ἀδύνατη.

- Σύνταγμα 1975/86: τό Σύνταγμα τοῦ 1975 ἀντέγραψε κατά γράμμα ἀπό τό Σύνταγμα τοῦ 1968/73 τόν θεσμό τοῦ “Συμβου­λίου τοῦ Ἔθνους”, ἁπλῶς μετονομάζοντας τό σέ… “Συμ-βούλιο τῆς Δημοκρατίας”! Μέ τήν ἀναθεώρηση τοῦ 1986 ὅμως, καταργήθηκε καί αὐτό. Ὅσον ἀφορᾶ γιά τόν καίριο θεσμό τοῦ “Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου”, ὅπως εἴδαμε τόν κατήργησε ἤδη μέ Συντακτική Πράξη στίς 31^ης Δεκεμβρίου 1973 ἡ Κυβέρνηση Ἀν­δρου­τσοπούλου καί δέν περιελήφθη ποτέ στό Σύνταγμα τῆς νό­θας «Μεταπολίτευσης»…

 Ἡ Νομοθετική καί Ἐκτελεστική Ἐξουσία συγκριτικά στά δύο Συντάγματα

 Ἡ κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση πού ἀκυρώθηκε:

Καταρχᾶς, πόσα μέτρα ἐξυγιάνσεως τοῦ κοι­­νοβουλευτισμοῦ πού εἰσήγαγε τό Σύνταγμα 1968/73 καί παρέλειψε τό Σύντα­γμα 1975/86:

1. Τό Σύνταγμα 1968/73 μείωσε τόν ἀριθμό τῶν βουλευτῶν ἀπό 300 σέ 200, ἐκ τῶν ὁποίων οἱ 180 αἱρετοί καί οἱ ὑπόλοιποι 20 “ἀριστίνδην”, ἐπιλεγόμενοι ἀπό τόν ΠτΔ «ἐκ προσώπων διακρι­θέντων εἰς τόν πολιτικόν, κοι­­νωνικόν, οἰκονομικόν καί ἐπιστη-μονικόν βίον», οἱ ὁποῖοι θά ἀποτελοῦσαν μία ὑπερκομματική φωνή ἐντός τοῦ κοινο­­βου­λίου.^[5] Τό Σύνταγμα 1975/86 αὔξησε καί πάλι τόν ἀριθμό σέ 300 αἱρετούς βουλευτές.
2. Τό Σύνταγμα 1968/73 ἐπέβαλλε τό ἀσυμβίβαστο βουλευ­τού - ὑπουργοῦ γιά ἀποφυ­γή συναλλαγῆς στόν σχηματισμό Κυ­βερνήσεως καί τήν ἀπαγόρευση ὑπουργοῦ νά θέσει ὑποψηφιότητα γιά βουλευτής στίς ἑπόμενες ἐκλογές γιά νά μήν ἀσκοῦν οἱ ὑπουργοί ψηφοθηρική πολιτική. Τό Σύνταγμα 1975/86 ἀντιθέτως προβλέπει βουλευτής νά εἶναι καί ὑπουργός καί ὑπουργός νά θέ-τει ὑποψηφιότητα γιά βουλευτής.
3. Τό Σύνταγμα 1968/73 ἐπέβαλλε τήν κατάργηση ἀτελει-ῶν, ἀπαλλαγῶν ἤ παροχῶν τῶν βουλευτῶν. Τό Σύνταγμα 1975-/86 ἀντιθέτως παρέχει σκανδαλωδῶς στούς βουλευτές καί ἀτέλειες, καί ἀπαλλαγές καί παροχές γιά τίς συγκοινωνίες, τήν τηλε­φωνία ἀκόμη καί τό ταχυδρομεῖο!
4. Τό Σύνταγμα 1968/73 προέβλεπε τήν ἀπαγόρευση 4^ης συνεχόμενης ἐπανεκλογῆς βουλευτοῦ ὥστε νά πληγεῖ ὁ πολι­τικός ἐπαγγελματισμός καί νά δίνεται εὐχέρεια ἀνανεώσεως τοῦ κοι­νοβουλίου μέ νέες δυνάμεις. Τό Σύνταγμα 1975/86 δέν προέ-βλεψε κανένα τέτοιο περιορισμό μέ τραγική συνέπεια τόν πολιτι­κό ἐπαγ­γε­λματισμό ἀνεπάγγελτων βουλευτῶν ἐπί δεκαετίες.
5. Τό Σύνταγμα 1968/73 ἐπέκτεινε τήν βουλευτική περίοδο στά 5 ἔτη. Τό Σύνταγμα 1975/86 τήν ἐπανέφερε στά 4 ἔτη.
6. Τό Σύνταγμα 1968/73 καθιέρωσε τόν Ἐπίτροπο τῆς Βου­λῆς: νομομαθῆ ἐκλεγμένο ἀπό τά 2/3 τῆς Βουλῆς γιά τόν ἔλεγχο τῆς ὀρθῆς λειτουργίας της.^[6] Τό Σύνταγμα 1975/86 δέν υἱοθέ­τη-σε κανέναν τέτοιο πρωτοπόρο θεσμό.
7. Τό Σύνταγμα 1968/73 ἐπέβαλλε τήν ἐφαρμογή τοῦ ἐκλο­γικοῦ νόμου γιά τίς μεθεπόμενες ἐκλογές. Τό Σύνταγμα 1975/­86 τό ἀντέγραψε μέν, γιά νά τό ἀθετήσει δέ! Διότι ἐπέτρεψε καί ἐφαρμογή ἐκλογικοῦ νόμου γιά τίς ἑπόμενες ἐκλογές ἐφ’ ὅσον τούτου ὑπερψηφισθεῖ ἀπό τά 2/3 τῶν βουλευτῶν.
8. Τό Σύνταγμα 1968/73 ἀπαγόρευσε τήν μετάσταση βουλευτού σέ ἄλλο κόμμα γιά τήν ἀποφυγή συναλλαγῆς του γιά τήν ἀνατροπή τῆς κυβερνήσεως. Τό Σύνταγμα 1975/­86 τήν ἐπιτρέ­πει…
9. Τό Σύνταγμα 1968/73 ἔλαβε μέτρα γιά τήν ἐξυγίανση τοῦ κοινοβουλευτισμοῦ, ὅπως: περιορισμό τῆς ποινικῆς ἀσυλίας βου­­λευτῶν, αὔξηση τοῦ ἐλαχίστου ὁρίου παρουσίας τούς ἀνά συνεδρίαση, κατακράτηση τῆς ἀποζημιώσεώς τους καί ἀποβο-λή σέ περίπτωση τριῶν συνεχομένων παρεκτροπῶν καί γιά κάθε ἀπουσία τους καί συνεδρίαση τῆς Ὁλομέλειας τῆς Βουλῆς ἀνά ἑβδομάδα. Τό Σύνταγμα 1975/86 δέν ἐφάρμοσε τίποτε ἀπό αὐ­τά…

 Τά κοινοβουλευτικά μέτρα πού ἀντεγράφησαν:

Ἰδού τώρα καί πόσες κοινοβουλευτικές μεταρρυθμίσεις ἀντέ­γραψε τό Σύνταγμα τοῦ 1975/86, ἀπ’ εὐθείας ἀπό τό Σύντα­γμα τοῦ 1968/73: 

1. Τήν διαίρεση τῆς Βουλῆς σέ δύο Τμήματα.
2. Τήν θέσπιση Εἰδικῶν Ἐπιτροπῶν Ἐπεξεργασίας Νομοσχε-δίων καί Ἐξεταστικῶν Ἐπιτροπῶν.
3. Τήν ἵδρυση τοῦ θεσμοῦ τῶν βουλευτῶν Ἐπικρατείας.
4. Τήν προϋπόθεση ἐλαχίστου ποσοστοῦ γιά εἴσοδο κόμ-ματος στήν Βουλή.
5. Τήν καθιέρωση ἐλαχίστου ὁρίου προσόντων βουλευτοῦ (μέ ἐξαίρεση ὅτι τό Σύνταγμα τοῦ 1968/73 προέβλεπε καί ἀπολυτήριο μέσης ἐκπαιδεύσεως, ἐνῶ τοῦ 1975/86 ὄχι).
6. Τήν καθιέρωση εὐρέων ἐκλογικῶν περιφερειῶν.

 Τά ἄρθρα περί κομμάτων καί οἱ διαφορές τους:

- Τό Σύνταγμα 1968/73 ὑπῆρξε τό πρῶτο στήν συνταγματ-κή ἱστορία τῆς Ἑλλάδος πού περιεῖχε ἄρθρο τό ὁποῖο ρύθμισε λε-πτομερῶς τούς ὅρους ἱδρύσεως, ὀργανώσεως καί ἐλέγχου λειτου-ργίας τῶν κομμάτων (ἄρθρο 58). Καθόρισε ὅτι μέ τήν δράση τους «ἐκφράζουν τήν λαϊκήν θέλησιν καί ὀφείλουν νά συμβάλλουν εἰς τήν προαγωγήν τοῦ ἐθνικοῦ συμφέροντος». Καθώς καί ὅτι ὀφείλουν νά «διέπονται ὑπό ἐθνικῶν καί δημοκρατικῶν ἀρχῶν». Τέλος, ἐπέβαλλε τόσο τόν πλήρη οἰκονομικό ἔλεγχο τῶν «ἐσόδων καί δαπανῶν» τους, ὅσο καί τόν διαρκῆ ἔλεγχό της λει-τουργίας τους ἀπό τό Συνταγματικό Δικαστήριο.

- Τό Σύνταγμα 1975/86 ἔχει καί αὐτό ἄρθρο γιά τά κόμματα (ἄρθρο 29). Ποιοτικῶς ὅμως, δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τό πρῶτο. Ἀναφέρει μόνο ὅτι ὀφείλουν νά ὑπηρετοῦν ἁπλά τήν… «ἐλευθέ­ραν λειτουργίαν τοῦ δημοκρατικοῦ πολιτεύματος»! Καταργεῖ ἔτσι κάθε ἀναφορά σέ ἔκφραση τῆς «λαϊκῆς θελήσεως» καί στόν ἐθνικό χαρακτήρα τους, ἀφοῦ οὔτε γιά «προαγωγή τοῦ ἐθνικοῦ συμφέροντος» κάνει λόγο, οὔτε σέ «ἐθνικές ἀρχές» ἀναφέ­ρε-ται! Ἡ οἰκονομική τους διαφάνεια δέν κατοχυρώνεται, ἐνῶ, ἐλ-λείψει Συνταγματικοῦ Δικαστηρίου, δέν ὑφίσταται κανένας ἔλεγχος τῆς ὀρθῆς λειτουργίας τους… 

 Πρωθυπουργός καί Κυβέρνηση:

- Τό Σύνταγμα 1968/73 ἐνισχύει τόν ρόλο τοῦ Πρωθυπου-ργοῦ ὁ ὁποῖος «καθορίζει καί ἐκφράζει τήν γενικήν πολιτικήν τῆς Κυβερνήσεως» (ἄρθρο 89), ἐνῶ τό Σύνταγμα τοῦ 1975/86 ἀναφέρεται γιά τό ἴδιο θέμα ἀσαφῶς στήν «Κυβέρνηση». Καί τά δύο Συντάγματα ἀναθέτουν στόν Πρωθυπουργό τήν «ἑνότητα» τῆς Κυ­­βερνήσεως καί ὅτι «κατευθύνει τάς ἐνεργείας τῆς πρός ἐφαρμογήν τῆς πολι­τικῆς της» (ξεκάθαρη ἀντιγραφή τοῦ δεύτερου ἀπό τό πρῶτο).

 Σύγκριση τῶν δύο Συνταγμάτων σέ ἄλλους βασικούς τομεῖς

 Θέσπιση Κοινωνικοῦ Κράτους:

- To Σύνταγμα 1968/73 ὑπῆρξε τό πρῶτο πού ἀντικατέστησε τό πεπαλαιωμένο κεφάλαιο «Περί δημοσίου δικαίου τῶν Ἑλλήνων» μέ τό κεφάλαιο «Ἀτομικά Δικαιώματα». Καί ὑπῆ­­ρξε τό πρῶ­το πού περιέλαβε ξεχωριστό κεφάλαιο μέ τίτλο «Κοι­νωνικά καί Οἰκονομικά Δικαιώματα καί Καθήκοντα». Στό τελευταῖο, μέσα ἀπό ἕνα πλέγμα 4 ἄρθρων (26-29) γιά πρώτη φορά κατοχυρώθηκε συνταγματικά τό Κοινωνικό Κράτος στήν Ἑλλάδα!

- Τό Σύνταγμα 1975/86 δέν ἔπραξε τίποτε ἄλλο παρά μία ξεκάθαρη ἀντιγραφή τοῦ “χουντικοῦ” Συντάγματος! Ἁπλά ἕνωσε τά δύο ἀνωτέρω κεφάλαια σέ ἕνα μέ τίτλο «Ἀτομικά καί Κοινωνικά Δικαιώματα»^[7] καί ἔκανε ἁπλή ἀντιγραφή τῶν τριῶν ἐκ τῶν τεσσάρων ἄρθρων ὡς ἑξῆς:

α) Τό ἄρθρο 26 τοῦ Συντάγματος 1968/73 ἔγινε τό ἄρθρο 21§1,2 τοῦ Συντάγματος 1975/86 (προστασία γάμου, οἰκογε­νείας, μέριμνα γιά πολυτέκνους, ἀναπήρους, χῆρες καί ὀρφανά).

β) Τό ἄρθρο 27 τοῦ Συντάγματος 1968/73 διαμελίστηκε στά ἄρθρα 21§3,4 καί 22§1,4 τοῦ Συντάγματος 1975/86 (ἐξασφάλι-ση ἐργασίας, ἐξύψωση ἐργαζομένων, μέριμνα γιά ὑγεία, κοινωνική ἀσφάλιση καί στέγαση).

γ) Τό ἄρθρο 29 τοῦ Συντάγματος 1968/73 διαμελίστηκε στά ἄρθρα 10§5,6 τοῦ Συντάγματος 1975/86 (προστασία συνεταιρισμῶν καί νομιμοποίηση ἀναγκαστικῶν συνεταιρισμῶν).

Ἀλλά καί πάλι ἔγινε μισή δουλειά στήν ἀντιγραφή. Διότι δέν περιελήφθη τό ἄρθρο 28, πού προέβλεπε «δημιουργίαν προϋποθέσεων καί κινήτρων πρός ἀνάπτυξιν ἐπί ἐθνικῆς καί περιφερειακῆς κλίμακος τῆς οἰκονομίας, ὥστε δι’ αὐτῆς νά παρέχηται εὐ-χέ­ρεια σταθερᾶς βελτιώσεως τῶν ὅρων διαβιώσεως τοῦ λαοῦ».

 Ἐθνική Παιδεία:

- Τό Σύνταγμα 1968/73 καθιέρωσε γιά πρώτη φορά τήν δω­ρεάν Παιδεία διευκρινίζοντας ὅτι «τελεῖ ὑπό τήν ἐποπτείαν τοῦ Κρά­τους, παρέχεται δαπάναις αὐτοῦ». Ἔθεσε ὡς σκοπό της «τήν ἠθικήν καί πνευματικήν ἀγωγήν καί τήν ἀνάπτυξιν τῆς ἐθνι-κῆς συνειδήσεως τῶν νέων ἐπί τῇ βάσει τῶν ἀξιῶν τοῦ ἑλλη­νι-κοῦ καί τοῦ χριστιανικοῦ πο­λιτισμοῦ». (ἄρθρο 17). Εἰσήγαγε δέ τόν ἐξαίρετο θεσμό Ἐθνικοῦ Συμβουλίου Παιδείας, μέ ἀποστολή «τάς ἰδεολογικάς κατευ­θύ­ν­σεις αἱ ὁποῖαι δέον νά συνθέτουν τόν ἐθνικόν χαρακτῆρα τῆς παι­δείας».

- Τό Σύνταγμα 1975/86 διετύπωσε ἀορίστως ὅτι «οἱ Ἕλλη­νες ἔχουν δικαίωμα δωρεάν Παιδείας», ἀντί τοῦ σαφέστατου ὅτι ἡ Παιδεία «παρέχεται δαπάναις» τοῦ Κράτους! Στήν «ἠθι-κήν καί πνευματικήν» προσέθεσε καί τήν «ἐπαγγελματικήν καί φυ-σικήν ἀγω­γήν». Ἐπίσης ἐπέφερε οὐσιώδη ἰδεολογική μεταβολή, ἀντικαθιστώντας τίς ἀξίες «τοῦ ἑλληνικοῦ καί τοῦ χριστια­νικοῦ πολιτισμοῦ», μέ ἀόριστη διατύπωση πε­ρί «θρησκευ­­τι­κῆς συνειδήσεως»! Τέλος, κατήργησε τό Ἐθνικό Συμβούλιο Παι-δείας, χωρίς νά τό ἀντικαταστήσει κάν μέ κάποιο ἄλλο ἀντίστοιχο ὄργανο…

 Ἀντιγραφές καί… παλινδρομήσεις

-   Τό Σύνταγμα 1968/73 ἦταν τό πρῶτο πού ἀντικατέστησε τήν φράση «Ἄπασαι αἱ ἐξουσίαι πηγά­ζουν ἐκ τοῦ Ἔθνους», μέ τήν φράση «Ἄπασαι αἱ ἐξουσίαι πηγάζουν ἐκ τοῦ Λαοῦ, ὑπάρχουν ὑπέρ τοῦ Λαοῦ καί τοῦ Ἔθνους καί ἀσκοῦνται καθ’ ὄν τρόπον ὁρίζει τό Σύνταγμα» (ἄρθρο 2§2). Τό Σύνταγμα 1975/86 τήν ἀντέγραψε καί τήν περιέλαβε αὐτούσια (ἄρθρο 1§3)…

-  Τό Σύνταγμα 1968/73 ἦταν τό πρῶτο πού στά ἀτομικά δι­καιώ­ματα προσέθεσε τήν καινοτόμα διάταξη «Ἕκαστος ἔχει τό δι­καίωμα ἐλευθέρας ἀναπτύξεως τῆς προσωπικότητός του, ἐφ’ ὅσον δέν προσβάλλει τά δικαιώματα τῶν ἄλλων καί δέν παραβιάζει τό Σύνταγμα καί τόν ἠθικόν νόμον» (ἄρθρο 9§1). Τό Σύνταγμα 1975/86 τήν ἀντέγραψε αὐτούσια (ἄρθρο 5§1).^[8]

- Τό Σύνταγμα 1968/73 κατοχύρωσε ὅτι «Ἡ διοίκησις τοῦ Κρά­τους ὀργανοῦται κατά σύστημα ἀπο­κε­ντρωτικόν» καί πρός τοῦ­­το, «λαμβάνονται ὑπ’ ὄψιν αἱ γεωοικονομικαί πληθυσμικαί καί συγκοινωνιακαί συνθῆκαι» (ἄρθρο 120). Τό Σύνταγμα 1975/86 τό ἀντέγραψε μιλώντας ὅμως γιά «διαίρεση» τοῦ Κράτους ἀντί γιά «περιφέρειες» (ἄρθρο 101).

- Τό Σύνταγμα 1968/73 κατοχύρωσε φυσικά ὅτι «Ὁ τύπος εἶναι ἐλεύθερος» ἀλλά θέσπισε γιά πρώτη φορά τήν κοινωνική ἀποστολή καί εὐθύνη του μέ τήν φράση ὅτι «ἐπιτελεῖ δημοσίαν ἀποστολήν, συνεπαγομένην δικαιώματα καί καθήκοντα ὡς καί εὐθύνην διά τήν ἀκρίβειαν τῶν δημοσιευμάτων του». Τό Σύ-νταγμα 1975/86 τήν κατήργησε…

- Τό Σύνταγμα 1968/73 ὅσον ἀφορᾶ τήν ἀνεξιθρησκεία ἐπέ-βαλλε τήν φράση γιά «κάθε ἀνεγνωρισμένη θρησκεία», ἐνῶ τό Σύνταγμα 1975/86 τήν μετέτρεψε σέ… «κάθε γνωστή θρη­σκεία»!...

- Τό Σύνταγμα 1968/73 ἀπαγόρευσε τήν πολιτική ἀπεργία ξένη «πρός τά ὑλικά καί ἠθικά συμφέροντα τῶν ἐργαζομένων», ἐνῶ τό Σύνταγμα 1975/86 τήν ἐπέτρεψε…

- Τό Σύνταγμα 1968/73 διευκρίνισε ὅτι οἱ δημόσιοι ὑπάλ-λη­λοι «ὀφείλουν πίστιν καί ἀφοσίωσιν εἰς τήν Πατρίδα καί εἰς τά ἐθνι­κά ἰδεώδη, ἔργῳ ἐκδηλουμένην, εἶναι ἐκτελεσταί τῆς θε­λή­­σεως τοῦ Κράτους καί ὑπηρετοῦν τόν λαόν». Φαίνεται πως τό Σύ­νταγμα 1975/86 τήν θεώρησε … περιττή.

                                         *         *         *

Γιά ἀναλυτική σύγκριση τῶν δύο Συνταγμάτων, θά χρειαζό­ταν ξεχωριστός τόμος. Πιστεύουμε ὅμως ὅτι δώσαμε μία γενική εἰκόνα τῆς ποιοτικῆς διαφορᾶς τους σέ πολιτειακό, πολιτικό, κοι-νωνικό, οἰκονομικό, ἰδεολογικό, διοικητικό καί θεσμικό πλαίσιο.

Καί μέ αὐτό ὁ καλόπιστος ἀναγνώστης θά συμπεράνει πόσο ἀνώτερο πολιτειακό/πολιτικό βίο θά εἴχαμε μέ τήν ἐφαρμο­γή τοῦ Συντάγματος τοῦ 1968/73 ἔναντι αὐτοῦ τοῦ 1975/86.

Ἐξ ἄλλου τήν ἀνωτερότητα, προοδευτικότητα καί ριζοσπαστι­κό μεταρρυθμιστικό πνεῦμα τοῦ Συντάγματος 1968/73 δέν μπό­­­ρεσαν νά ἀγνοήσουν οὔτε οἱ συντάκτες ἐκείνου τοῦ 1975/86, οἱ ὁποῖοι τό ἀντέγραψαν κακέκτυπα σέ ὅποια σημεῖα τούς βόλευε^[9]:

Ὅπως παραδέχεται ὁ κορυφαῖος Καθηγητής Συνταγματικοῦ Δικαίου Κωνσταντῖνος Γεωργόπουλος, τά 52 ἀπό τά 120 ἄρθρα τοῦ Συντάγματος 1975/86 εἶναι ἀντιγραφή ἀπό τό Σύντα-γμα 1968/73!^[10] Αὐτό ἀπό μόνο του τά λέει ὅλα…

Ἀκόμη καί σέ συνταγματικό - πολιτειακό πλαίσιο λοιπόν, ἄς ἀνα­­­ρωτηθεῖ κανείς πότε εἴχαμε Μεταπολίτευση καί πότε Παλιν­δρό­­μηση; Τήν 1^η Ἰουνίου 1973 ἤ τήν 24^η Ἰουλίου 1974;

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ματαίωση νέου πολιτικοῦ βίου, ἐπαναφορά ἄνευ ὅρων μεταπολεμι­κοῦ πολιτικοῦ “κατεστημένου”.  

[2] Στήν παροῦσα ἐργασία ἔχουμε κάνει ἐκτενῆ ἀνάλυση τόσο τοῦ Συ­ντάγματος τοῦ 1968, ὅσο καί τοῦ πολιτεύματος τοῦ 1973 πού τό συμ­πλή­ρωσε. Πλήρης σύγκρισή τῶν Συνταγμάτων 1968/73 καί 1975/86 θά χρεια­ζόταν ξεχωριστό τόμο, ὅποτε θά περιοριστοῦμε συνοπτικά στίς πιό βασικές διαφορές, καθώς καί στό πόσο τό δεύτερο ἀντέγραψε τό πρῶτο.

[3] Τό καθεστώς τῆς 21^ης Ἀπριλίου 1967, παρότι θά μποροῦσε (“ἐπανα­στατικῶ δικαίω”), δέν προέβη σέ συνταγματικό πραξικόπημα. Τό μέχρι τότε νόμιμο Σύνταγμα τοῦ 1952 συνέχισε νά ἰσχύει κανονικά. Ἀκολού­θησε νόμιμη διαδικασία ἀναθεωρήσεως γιά σύνταξη νέου Συντάγματος, τό ὁποῖο ἀντικατέστησε τό παλαιό, μόνο ἀφοῦ πρῶτα ἐγκρίθηκε ἀπό τόν λαό μέ δημοψήφισμα (29-9-1968), ἐπικυρώθηκε ἀπό τά Ἀνώτατα Δικ­αστήρια τοῦ Κράτους (Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας καί Ἄρειο Πάγο) καί κατόπιν δημοσιεύθηκε (15-11-1968 Φ.Ε.Κ. 267). Ἡ πολιτειακή με­τα­βολή τῆς 1^ης Ἰουνίου 1973 πού τό συμπλήρωσε, ἔγινε ἀρχικῶς “ἐπα­ναστατικῶ δικαίω” (Συντακτική Πράξη 1-6-1973). Ἀλλά καί πάλι ἐτέθη ὑπό τήν κρίση τοῦ λαοῦ μέ δεύτερο δημοψήφισμα (29-7-1973), τό νέο πο­λίτευμα ἐπικυρώθηκε μέ ἀποφάσεις τῶν Ἀνωτάτων Δικαστηρίων, προσαρμόσθηκε στό Σύνταγμα τοῦ 1968 ἀπό τό Συμβούλιο τῆς Ἐπι-κρα­τείας καί τότε μόνο δημοσιεύθηκε στήν τελική μορφή τοῦ (4-10-1973) ὡς τό νόμιμο Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος (Σύνταγμα 1968/73), ἐνῶ ἐτέ­θη σέ πλήρη ἐφαρμογή.

[4] Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας.

[5] Στό Σύνταγμα τοῦ 1968 εἶχαν μειωθεῖ σέ 150 βουλευτές, ἀλλά ἡ προσθήκη τῶν 20 “ἀριστίνδην” τό 1973 ἐπέβαλε γιά ποσοστιαίους λό-γους τήν αὔξηση τῶν αἱρετῶν σέ 180.

[6] Θεσμός ἀντίστοιχος τοῦ “ombudsman” τῶν σκανδιναβικῶν κρατῶν.

[7] Τό… «καθήκοντα» παρελήφθη…

[8] Τό τελευταῖο βέβαια ἀπέφυγε νά περιλάβει καί τήν ἐξ ἴσου ση-μαντική καί καινοτόμα του ἄρθρου 24 τοῦ Συντάγματος 1968/73: «Ἡ ἄσκησις τῶν ἀτομικῶν δικαιωμάτων καί ἐλευθεριῶν παρ’ οἱουδήποτε, ἐπι­τρέπεται ἐντός τῶν ὁρίων, τά ὁποῖα δια­σφαλίζουν εἰς τούς ἄλλους πο-λίτας τήν ἀπόλαυσιν τῶν αὐ­τῶν δικαιωμάτων καί ἐλευθεριῶν καί προ-στατεύουν τά συμ­φέ­ροντα τοῦ κοινωνικοῦ συνόλου»...

[9] Μερικά ἀκόμη παραδείγματα ἀντιγραφῆς -πέραν ὅσων εἴδαμε- εἶναι στά ἄρθρα περί προστασίας ἰδιοκτησίας, περί ἀπαραβιάστου ἀπορ-ρήτου ἐπιστολῶν, περί δικαιώματος ἐννόμου προστασίας, περί διε­θνῶν συνθηκῶν ἤ συμβάσεων, περί διορισμοῦ πρωθυπουργοῦ καί στελεχῶν Κυβερνήσεως, περί συγκλήσεως τῆς Βουλῆς, περί ἰσοβιότητος καί ὁρίου ἡλικίας δικαστῶν, περί διοικήσεως τοῦ Ἁγίου Ὄρους, περί ἐθνικῆς οἰκονομίας κλπ.

[10] «Ἐπίτομο Συνταγματικό Δίκαιο», σελ. 194.

• Προηγούμενο
• Επόμενο